فروش دانش، فرار از پژوهش
خط تولید پایان‌نامه
مریم طالشی
گزارش نویس
پایان‌نامه غول مرحله آخر است. کل دوره تحصیل یک طرف و این پایان‌نامه هم یک طرف. برای خیلی‌ها که این‌طور است، گرچه برای برخی که به اصطلاح شاگرد زرنگ بوده‌اند و خودشان صفر تا صد کارهای پایان‌نامه را انجام داده‌اند، قضیه آنقدرها هم خوفناک نیست. آنها همیشه توصیه‌هایی دارند که به درد دانشجویانی که ابتدای راه پایان‌نامه‌نویسی هستند، می‌خورد اما خب کو گوش شنوا و به قول برخی دانشجویان، کی حوصله‌اش را دارد و اصلاً کار به این سختی از توان خیلی‌ها خارج است. برای همین است که همیشه کسب و کار پایان‌نامه‌نویسی وجود داشته و دارد و اگرچه حالا آنقدرها هم آشکار نیست و یک‌جورهایی زیرزمینی شده، اما به هرحال منبعی برای کسب درآمد است.
راحت‌ترین جایی که می‌شود دنبال پایان‌نامه‌نویس‌ها گشت، میدان انقلاب و حوالی آن است، انگار که بخواهی سراغ زرگرها بروی و می‌دانی باید بروی راسته زرگرها یا اگر دنبال کفش‌فروش‌ها می‌گردی باید راه بازار کفاش‌ها را پیش بگیری. این به آن معنا نیست که زرگر و کفاش دیگری در سطح شهر فعالیت نمی‌کند اما برای دستیابی به جمعیتی قابل قبول از یک پیشه، بهتر است یک‌راست رفت سر وقت بورس آن. بورس پایان‌نامه‌فروش‌ها هم حوالی میدان انقلاب است که در نیمسال دوم تحصیلی که هنوز وقت دارد تا تابستان، شلوغ و متراکم است. جمعیت جوان، پیاده‌روهای روبه‌روی دانشگاه را گز می‌کنند، وارد کتابفروشی‌ها می‌شوند و با فروشندگان سرپایی و بازاریاب‌ها صحبت می‌کنند. موضوع گپ و گفت‌شان بی‌آنکه شنیده شود، پیداست؛ چیزی مربوط به درس و دانشگاه. بعضی بازاریاب‌ها تکه مقوایی دست‌شان گرفته‌اند که روی آن با ماژیک چیزهایی نوشته شده است؛ چیزهایی مثل کتاب درسی داخل پاساژ، کتاب نایاب، جزوه کامل جبر و مثلثات فلانی و غیره. کسی به شیوه قبل پلاکارد پایان‌نامه و دیپلم رسمی به دست نگرفته و آن‌جور که حالی‌ام می‌شود و جسته و گریخته از اطراف می‌شنوم با این کار برخورد می‌شود و برای همین هم هست که پایان‌نامه‌فروش‌ها مخفی‌تر کار می‌کنند و دیگر مثل قبل نیست که برای خودشان در منطقه دفتر و دستک داشته باشند. آگهی‌های پایان‌نامه اما کم و بیش روی در و دیوار دیده می‌شود؛ آگهی‌هایی با یک یا چند شماره که روی آن درج شده و کسی که آن طرف خط جواب شما را می‌دهد باید اطمینان پیدا کند که واقعاً مشتری هستید تا درست و حسابی جواب‌تان را بدهد. جلب اعتماد بازاریاب‌های سرپایی هم کار راحتی نیست.
«شما کار پایان‌نامه هم می‌کنید؟» این را از یکی‌شان؛ از همان‌هایی که پلاکارد کتاب دستش گرفته می‌پرسم. مرد جوان اخم می‌کند و ابرو بالا می‌اندازد. «نه نداریم.» و رویش را برمی‌گرداند. می‌شود باز هم پرس و جو کرد. چند بار همان راسته را بالا و پایین می‌روم و از یکی دو نفر دیگر هم سؤال می‌کنم و جواب‌ها کم و بیش مشابه است. باید کمی صبور بود و منتظر ماند. انتظار در نهایت جواب می‌دهد و همان مرد اولی که معلوم است زیرنظرم داشته، نزدیک می‌شود. موبایل را درمی‌آورد و می‌گوید شماره‌ات را بگو تا خبرت کنم. شماره را می‌دهم و مرد دور می‌شود. 10 دقیقه بعد پیام می‌دهد و فهرست خدماتی را می‌فرستد که شامل دیپلم رسمی، کارشناسی و کارشناسی ارشد است و البته پایان‌نامه. «پایان‌نامه چقدر می‌شود؟ مطمئن است؟» یک پیام تک کلمه‌ای می‌آید:«رشته؟» بلافاصله جواب می‌دهم:«جامعه شناسی.» این بار کمی طول می‌کشد تا جواب دهد. انگار باید با کس دیگری چک کند و از او اطلاعات بگیرد. بالاخره جواب می‌دهد:«پروپوزال یک و نیم، پایان‌نامه 9 و نیم.» توی ذهنم عددها را بالا و پایین می‌کنم. احتمالاً برای کسی که حال و حوصله پایان‌نامه‌نویسی ندارد، خیلی هم رقم بالایی نیست اما اینکه چقدر می‌تواند به پایان‌نامه‌ای که دیگری نوشته اعتماد کند و آیا از پس جلسه دفاع هم برمی‌آید یا نه، یک مسأله دیگر است.
«من از صفر تا صد پایان‌نامه را می‌نویسم و به کار خودم هم کاملاً مطمئن هستم. توضیحات لازم را هم می‌دهم که چطور در جلسه دفاع ارائه دهد و به سؤالات احتمالی چه پاسخی بدهد اما دیگر اینکه دانشجو از پس این کار درست برآید یا نه، ربطی به من ندارد. در هر صورت برای آن بخش لزوماً تضمینی وجود ندارد و بستگی به این دارد که خودش چقدر روی چیزهایی که گفته‌ام مسلط باشد.»
این را کسی می‌گوید که البته به گفته خودش کارش پایان‌نامه‌نویسی نیست اما اگر موردی باشد و کسی معرفی کرده باشد، انجام می‌دهد. خودش چند سال پیش در مقطع کارشناسی ارشد فارغ‌التحصیل شده و دانشجوی خوبی هم بوده است. اصلاً شما برای اینکه بتوانید برای دیگران پایان‌نامه بنویسید باید خودتان به این کار وارد باشید و روش پژوهش را بشناسید، وگرنه چه فرقی با دانشجوی بی‌خبر از همه جا دارید.
این اصطلاحی است که او برای برخی دانشجویان به کار می‌برد؛ دانشجوی بی‌خبر از همه جا دانشجویی است که معلوم نیست چه‌جوری دو سال را طی کرده که حتی نمی‌تواند یک خط بنویسد و اگر دو جلسه سر کلاس روش تحقیق به حرف استادش گوش می‌داده، حالا وضعش به این خرابی نبوده است.
«بعضی‌ها در مقابل سؤال‌هایی که ازشان می‌پرسم جوری مات و مبهوت می‌شوند انگار این چیزها را اولین بار است که می‌شنوند اما قاعدتاً باید این اصطلاحات را بشناسند یا حداقل به گوش‌شان خورده باشد. این را هم بگویم که معمولاً دانشجویان دانشگاه‌های خوب دنبال این نیستند که کسی برایشان پایان‌نامه بنویسد چون اولاً دانشجویان بهتری هستند و در ثانی استادان و کادر آموزش این دانشگاه‌ها آنقدر سختگیر هستند که کسی نتواند به راحتی بدهد شخص دیگری برایش پایان‌نامه بنویسد. البته در کل همه استادان متوجه می‌شوند که شما خودتان کار را انجام داده‌اید یا نه اما ممکن است به رویتان نیاورند. این طیف دانشجویان نهایتاً مشاوره می‌گیرند و بخش‌هایی از کارهایشان را به دیگری می‌سپارند، مثلاً پرسشنامه‌هایشان را می‌دهند کس دیگری برایشان پر کند و داده‌ها را هم برای تحلیل آماری به کس دیگری می‌سپارند اما در کل خودشان به موضوع اشراف دارند اما برخی دانشجویان هم از همان پروپوزال‌نویسی سراغ کمک گرفتن می‌روند و هیچ مرحله‌ای را خودشان انجام نمی‌دهند مگر همان جلسه دفاع که دیگر چاره‌ای ندارند و خودشان هستند و خودشان.»
مشاوره برای نوشتن پایان‌نامه هم البته این روزها برای خودش به شکل کسب و کاری تازه درآمده و اگر شما خواهان آن باشید باید هزینه دریافت ویدیوهای آموزشی را که در آن مدرس هر مرحله از کار را توضیح می‌دهد، بپردازید که مبلغ کمی هم نیست. این ویدیوها شامل راهنمای گام به گام و کاربردی نگارش پروپوزال دانشگاهی، اصول روش تحقیق و مهارت‌های پایان‌نامه‌نویسی، اصول جست‌و‌جوی علمی در وب و دسترسی به منابع علمی رایگان آکادمیک، تکنیک‌های طلایی در پایان‌نامه‌نویسی، تکنیک‌های استفاده از اینترنت برای انجام تحقیق دانشگاهی و تکنیک‌های ارائه و سخنرانی علمی که هرکدام از این ویدیوها بین 2 تا 4 ساعته است و برخی هم به‌صورت فایل‌های پی‌دی‌اف فراهم شده و برای دریافت هرکدام باید مبلغی جدا بپردازید.
زخم‌خوردگان خرید پایان‌نامه
برای کسانی که عطای پایان‌نامه‌نویسی را به لقایش بخشیده و دست به دامن کس دیگری شده‌اند تا در ازای دریافت مبلغی که برای برخی رشته‌ها تا 20 میلیون تومان هم می‌رسد، پایان‌نامه‌شان را بنویسد، همیشه هم کار خوب پیش نمی‌رود. جلسه دفاع معمولاً برای آنها با اضطرابی بیشتر همراه است مگر اینکه دانشجو دیگر خیلی بی‌خیال باشد یا دانشگاه زیادی آسان‌گیر.
«به‌عنوان میهمان در جلسه دفاع یکی از دوستانم شرکت کردم. جوری ارائه داد که کاملاً مشخص بود کار خودش نیست و حتی پاورپوینت را هم خودش درست نکرده بود و هیچ تسلطی روی آن نداشت. آنقدر بد و دست و پا شکسته توضیح داد که من به شخصه خجالت کشیدم. استادان داور هم مشخص بود متوجه شده‌اند که خودش پایان‌نامه را ننوشته. چند سؤال پرسیدند و دوستم نتوانست جواب دهد. یکی از استادان پوزخندی زد و گفت آقای فلانی شما که خودت ننوشتی، لااقل یک بار از روی پایان‌نامه می‌خواندی. به نظرم خیلی زشت بود و در نهایت درست است که استادان لطف کردند و یک نمره حداقلی به او دادند اما من خودم از شدت خجالت قرمز شده بودم و خیلی پشیمان بودم که اصلاً در جلسه شرکت کردم.»
این تجربه یکی از مدعوین جلسه دفاع است که البته این روزها خیلی مرسوم نیست تعداد زیادی میهمان در جلسه دفاع شرکت کنند و بیشتر حضور دانشجویان دیگر برای آشنایی با نحوه دفاع و سؤالاتی که پرسیده می‌شود، متداول شده است.
یکی دیگر از زخم‌خوردگان خرید پایان‌نامه هم درباره تجربه خود این‌طور می‌گوید:«من به‌دلیل مشغله کاری و طولانی شدن پروسه پایان‌نامه‌ام تصمیم گرفتم این کار را به کس دیگری بسپارم تا در نهایت انجام شود و به قولی از سرم برداشته شود. یکی از دوستانم کسی را معرفی کرد و کلی تعریف کرد که کارش حرف ندارد و خودش دانشجوی دکترای رشته من است و این حرف‌ها. حالا بماند که پروپوزالی که برایم نوشته بود چند بار رد شد و در نهایت هم که پذیرفته شد با کلی تأخیر فصل‌های پایان‌نامه را به دستم رساند. مسأله این بود که کلاً مسیر را اشتباه رفته بود و نتیجه‌گیری‌اش هیچ ربطی به فرضیه و سؤالات پژوهش نداشت. در کل هم یک طوری بود که انگار هر بخش‌اش را از جایی کپی کرده بود و من از این بابت خیلی نگران بودم. در نهایت استاد راهنما ایرادات زیادی به کار گرفت و اجازه دفاع نداد. من هم مجبور شدم بارها به آن فرد مراجعه کنم تا اصلاحات را انجام دهد و این کار برایم خیلی سخت‌تر از آن بود که خودم بنشینم و از اول پایان‌نامه بنویسم. در نهایت هم یک پایان‌نامه وصله پینه‌ای ارائه دادم و نتیجه کار رضایتبخش نبود. من می‌خواستم کار خودم را راحت کنم اما زجری که به خاطر کارنابلدی طرف کشیدم بیشتر بود و اگر به عقب برمی‌گشتم خودم کارم را انجام می‌دادم.»
تمرینی برای نوشتن
بعضی‌ها پایان‌نامه نوشتن را آنقدر برای خودشان بزرگ می‌کنند که آن را به راستی مثل غولی ترسناک می‌دانند اما به گفته یکی از استادان روش تحقیق که سال‌هاست استاد راهنمای دانشجویان زیادی بوده است، پایان‌نامه‌نویسی تمرینی برای نوشتن است و هدفش این است که دانشجو روش پژوهش را یاد بگیرد و این کار به نفع خود اوست و قرار نیست که کار خارق‌العاده‌ای انجام دهد.
برای کسانی که خودشان تمام کارهای پایان‌نامه را به تنهایی انجام داده‌اند هم تجربه نوشتن پایان‌نامه، تجربه ارزشمندی است. «درست است که این کار استرس‌زاست و نیاز به مطالعه و تمرکز زیاد دارد، اما در انتها وقتی نتیجه کار را می‌بینید از اینکه این مسیر را طی کرده‌اید لذت می‌برید و احساس خوشایندی به شما دست می‌دهد.»
این را مریم می‌گوید که به گفته خودش صفر تا صد کارهای پایان‌نامه‌اش را انجام داده و جلسه دفاع را به تازگی با نمره عالی پشت سر گذاشته است. او می‌گوید:«من تا پیش از این کار پژوهشی انجام نداده بودم و تجربه نوشتن پایان‌نامه از این جهت برای من ارزشمند بود که با نحوه پژوهش آشنا شدم. آدم وقتی هنوز شروع به کار نکرده و در ابتدای راه نگارش پایان‌نامه قرار دارد، انگار در ساحل رودخانه‌ای ایستاده و مدام به نحوه شنا کردن و اینکه وقتی داخل آب بپرد چه کار باید بکند فکر می‌کند اما تا وقتی که داخل آب نپرد نمی‌تواند درک درستی از آنچه باید انجام بدهد، داشته باشد. باید وارد کار شد و با کمک استاد راهنما قدم به قدم پیش رفت و صبور بود. مطالعه پایان‌نامه‌های شبیه به موضوع دانشجو و مقالات و دیگر منابع در این باره خیلی کمک می‌کند که به درک درستی از موضوع رسید. مشاوره گرفتن از دانشجویانی که به‌تازگی در رشته شما یا نزدیک به رشته شما فارغ‌التحصیل شده‌اند هم اهمیت دارد. نکته دیگر این است که زمان‌بندی درستی داشته باشید و برای نوشتن هر فصل پایان‌نامه زمانی مشخص کنید و خودتان را ملزم کنید که در زمان تعیین شده کار نگارش آن فصل را به اتمام رسانده باشید. در نهایت از این کار لذت ببرید و با آن ارتباط برقرار کنید و به چشم یک اجبار و کار طاقت‌فرسا به آن نگاه نکنید.»
برای آنها که نوشتن را دوست دارند و پژوهش از نظرشان کاری ترسناک نیست، نوشتن پایان‌نامه هم جای غول مرحله آخر، تمرینی سودمند است که راه‌های تازه‌ای پیش‌روی دانشجو باز می‌کند و او را برای ادامه تحصیلات تکمیلی آماده‌تر. به هر حال بهتر است روی خودتان حساب کنید تا نتیجه کار شیرین و رضایتبخش شود حتی اگر همه چیز عالی نباشد.
بــــرش
باید با کمک استاد راهنما قدم به قدم پیش رفت و صبور بود. مطالعه پایان‌نامه‌های شبیه به موضوع دانشجو و مقالات و دیگر منابع در این باره خیلی کمک می‌کند که به درک درستی از موضوع رسید. نکته دیگر این است که زمان‌بندی درستی داشته باشید و برای نوشتن هر فصل پایان‌نامه زمانی مشخص کنید و خودتان را ملزم کنید که در زمان تعیین شده کار نگارش آن فصل را به اتمام رسانده باشید