انتشار خبر دیدار محرمانه مقامات امنیتی ایران و مصر در بغداد همزمان با انجام سفر راهبردی رئیس‌جمهور به سوریه و همچنین در آستانه بازگشایی سفارتخانه‌های ایران و عربستان جدیدترین تحولاتی است که نشان از گشوده شدن گره فروبسته مناسبات پیشین منطقه دارد. منابع آگاه دیپلماتیک عراق به رسانه «العربی الجدید» اعلام کردند که طی هفته پایانی ماه مارس (اسفندماه گذشته) مقامات امنیتی ایران و مصر با یکدیگر بر سر امکان توسعه تدریجی روابط در آینده گفت‌و‌گو کرده‌اند. در این نشست نمایندگانی از طرف «محمد السودانی» نخست‌وزیر، «فؤاد حسین» وزیر خارجه و «قاسم الاعرجی» مشاور امنیت ملی عراق نیز حضور داشته‌اند. به گفته این منابع آگاه، اگرچه سطح فعلی هیأت‌های حاضر در این نشست پایین بوده است، اما دولت عراق تلاش دارد میانجیگری میان تهران و ریاض را در خصوص تهران و قاهره نیز تکرار کند.
 
وفای به عهد دولت سیزدهم در سیاست همسایگی
این خبر در کنار سایر تحولات هفته‌های اخیر، نشان از آن دارد که کشورهای عربی همپیمان با عربستان نیز به تبع توافق تهران و ریاض به رویکرد منطقه‌ای دولت سیزدهم روی خوش نشان داده‌اند؛ درست بر خلاف گذشته که همگان با نگرانی به آسمان غبارآلود خاورمیانه نگاه می‌دوختند حالا اما فضایی که پدیدار شده، تصریح می‌کند که سید ابراهیم رئیسی به این قول خویش جامه عمل پوشانده است: «من دست دوستی و برادری به سوی همه کشورهای منطقه به‌خصوص همسایگان دراز می‌کنم و دست آنها را به گرمی می‌فشارم.» خروجی این تحولات که نه تنها حاکی از بهبود کم‌نظیر روابط ایران و کشورهای عربی است بلکه محکی برای سنجیدن صلاحیت و توانایی دولت رئیسی در سومین سال ریاست جمهوری اوست؛ صلاحیتی که توانسته بر موج ناامیدی در یکی از سخت‌ترین دوران حاکم بر خاورمیانه پرفراز و نشیب غالب آید و در این تجربه تاریخ دیپلماسی، گشایش در روابط بحرانی ایران با کشورهای منطقه از عربستان و مصر گرفته تا اردن و بحرین را به امری ممکن تبدیل کند.
 
از پیام معنادار تا میز مذاکره
تهران و قاهره در شرایطی به میانجیگری بغداد به آغاز گفت‌و‌گو روی خوش نشان داده‌اند که نخستین نشانه‌ها مبنی بر تمایل مقامات مصری به گفت‌و‌گو در تیرماه سال گذشته و در ارسال پیام تسلیت وزارت خارجه این کشور در پی وقوع زلزله استان هرمزگان پدیدار شد. گفت‌و‌گوهای کوتاه و مثبتی هم که چند ماه پیش میان مقام‌های بلندپایه دیپلماتیک ایران و مصر در حاشیه اجلاس بغداد ۲ در «امان» صورت گرفت، به تأکید دو طرف بر ضرورت برداشتن گام‌های جدید برای ارتقای مناسبات دو کشور انجامید. در ادامه، توافق تهران و ریاض برای ازسرگیری رابطه چند ماه پس از آن نیز سبب شد مقام‌های مصری این توافق را به مثابه فرصتی برای آغاز رابطه دیپلماتیک تهران و قاهره ارزیابی کنند. «احمد فحمی» سخنگوی رسمی ریاست جمهوری مصر، آغاز رابطه ایران و عربستان را موجد ارتقای فرصت‌های همکاری و تحکیم ارتباط مثبت میان کشورهای منطقه دانست و «سامح شکری» وزیر خارجه مصر هم در واکنش به توافق تهران و ریاض تأکید کرد که گسترش روابط تهران و قاهره به ارزیابی توافق اخیر ایران و عربستان بستگی دارد.
 
تحولات پرفراز و نشیب تهران و قاهره
روابط ایران و مصر بعد از آن که موج بیداری اسلامی شماری از کشورهای عربی از جمله تونس، مصر و لیبی را در نوردید و در گذر از سوریه، بحرین و یمن؛ به ملغمه‌ای از انحراف، جنگ و تروریسم آغشته شد، در سیر نزولی قرار گرفت. بویژه آنکه بروز این تحولات به نقطه تقابل دو قدرت صاحب نفوذ منطقه یعنی ایران و عربستان تبدیل شد. در حالی که سقوط دولت «محمد مرسی» رئیس‌جمهور پیشین مصر و روی کار آمدن دولت «عبدالفتاح السیسی» شرایط داخلی و خارجی مصر را متزلزل ساخته بود، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برای سر پا نگه داشتن نظام نوپای این کشور کمک‌های مالی خود را روانه قاهره کردند تا اقتصاد آن را که بنا به وقوع بحران داخلی و دخالت خارجی با نابسامانی روبه‌رو شده بود، سرپا نگه دارند. امری که انتظار می‌رفت پیامد مستقیم آن قرار گرفتن قاهره در صف‌بندی موهومی باشد که شماری از کشورهای منطقه در دامن زدن به سناریوی «ایران‌هراسی» پی گرفته بودند. کاهش معنادار روابط دیپلماتیک ایران و مصر در سال‌های اخیر در چنین چهارچوبی ارزیابی می‌شد. نقش‌آفرینی قاهره در چهارچوب «کمیته چهارجانبه عربی» به ریاست امارات و با عضویت مصر از این دست اقدامات بود که در روند مواجهه با جمهوری اسلامی در منطقه در پیش گرفته شد. این در حالی بود که تل‌آویو نیز در روند تقویت این طرح واهی در سال‌های اخیر کوشید به کشورهای عربی علیه جمهوری اسلامی نزدیک شود. ترغیب مصر به عنوان یک کشور مهم عربی برای ورود به ائتلاف ناتوی عربی نیز تلاشی برای تقویت این ایده پیشنهادی بود.
 
تحول در ترتیبات منطقه‌ای
پررنگ شدن زمینه به اجرا درآمدن رویکرد دولت سیزدهم در حل و فصل بحران‌های پیش آمده در منطقه و تقویت نقش‌آفرینی آن در ترتیبات سیاسی اخیر همچون مذاکرات صلح سوریه و یمن در کنار وقوع غیرقابل پیش‌بینی مذاکرات ایران و عربستان، میل به ایجاد تغییر را در دیگر کشورهای عربی ایجاد کرده که در بطن موضعگیری‌های اخیر خود در قبال جمهوری اسلامی چهارچوبی برای تغییر رویکرد و همکاری‌های منطقه‌ای را با اعتنا به نقش اثرگذار کشورمان در منطقه جست‌و‌جو می‌کنند.
به این ترتیب پایتخت‌های عربی، سیاست امریکا و رژیم صهیونیستی در متحد کردن کشورهای عربی و اسلامی علیه ایران را سیاستی از پیش شکست خورده دانسته و توافق تهران و ریاض را نتیجه واضح این شکست معنا کرده‌اند. این چنین است که در پی این تحولات، نخستین نشانه‌های جدی از تمایل سیاستمداران مصری برای آزمودن راه ریاض در قبال تهران پدیدار شده و تحلیلگران نیز ازسرگیری رابطه با ایران را عامل مهمی در تحقق اهداف منطقه‌ای مصر ارزیابی کرده‌اند. چنانکه «عبدالله الاشعل» دستیار سابق وزیر خارجه مصر، ادامه قطع رابطه مصر و ایران را به مصلحت ندانسته و تأکید کرده است: «منافع راهبردی قاهره در پس احیای این روابط است که به نفع دو کشور بویژه طرف مصری خواهد بود.»
علاوه بر عربستان و مصر، تمایل ارتقای رابطه با ایران به آن دسته از کشورهای عربی که پیش‌تر سطح مناسبات خود را زیر سایه رویکرد تقابل با کشورمان کاهش داده بودند، تسری یافته است. در جدیدترین تحولات، «ایمن الصفدی» وزیر خارجه اردن در گفت‌و‌گوی تلفنی با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان تأکید کرده که «اردن مانند همه کشورهای عربی، خواستار برقراری روابط با جمهوری اسلامی ایران بر مبنای اصل عدم مداخله در امور داخلی و همکاری است» پیش از آن نیز، رئیس پارلمان بحرین در دیدار با یک هیأت پارلمانی جمهوری اسلامی اعلام کرده بود که «منامه» در پی توافق ایران و عربستان از بهبود روابط دوجانبه با جمهوری اسلامی استقبال می‌کند. بحرین دی‌ماه ۱۳۹۴روابط دیپلماتیک با ایران را قطع کرد. این در حالی است که مقام‌های کشور نیز به موازات وقوع تحولات جدید منطقه در رویکردی فعالانه در حال تدارک برای برگزاری نشستی با اعضای شورای همکاری‌ کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تا پایان سال‌جاری هستند.
 به این ترتیب، درستی ابتکار عمل دولت سید ابراهیم رئیسی در حالی خود را به‌درستی نشان داده که با گذر 2 سال از عمر دولتش، در کنار بازگشایی قریب‌الوقوع سفارتخانه‌های ایران و عربستان، سایر کشورهای عربی هم می‌کوشند به‌سرعت خود را در حلقه دوستان ایران جای دهند.