ایران واشقانی فراهانی
گزارش نویس

هفت خودرو در اتوبان تهران- قم با هم برخورد کردند و مسافر جوان سواری خط بین شهری تهران - قم می‌ترسید از این تصادف زنجیره‌ای جان سالم به در نبرد. در حالی که پایش می‌لنگید، از خودرو خارج شد تا ازعرض اتوبان عبور کند و کنار گاردریل منتظر آمبولانس بماند. او هراسان و پراضطراب چشمی هم به صحنه تصادف داشت. پیکر بی‌جان چند سرنشین خودرو در لابه‌لای خودروهایی که حالا تبدیل به آهن پاره شده بودند گیر کرده بود و جمعیتی که رفته‌رفته در غیاب نیروهای امدادی به تعدادشان اضافه می‌شد سعی داشت مجروحان حادثه و آنها که جانی در بدن داشتند را از میان آهن پاره‌ها نجات دهند. مسافر جوان نیمه هوشیار و ترس خورده خدا را شکر می‌کرد که تقدیر برای او به گونه‌ای دیگر رقم خورده و از این حادثه جان سالم به در برده است...
چند روز تعطیلات کافی است تا ترافیک درهم پیچیده‌ای، جاده‌های کشور و بیشتر از همه شهرهای شمالی را قفل کند. تغییر مسیرهای ناگهانی برخی رانندگان، ترافیک مقطعی در قسمت‌هایی از مسیر، خواب آلودگی رانندگان و شتاب برای رسیدن به مقصد همیشه حادثه‌ساز است و کام مسافران را در سفر تلخ می‌کند.
نوروز امسال به طور میانگین روزانه 45 نفر «در همان صحنه تصادف» جان خود را از دست دادند. رئیس پلیس راهور فراجا خبر داد ۸۲۱ نفر در صحنه تصادفات رانندگی از ۲۴ اسفند تا ۱۳ فروردین جان خود را از دست دادند. او از مصدومیت ۱۶ هزار نفر هم گفت و بیشترین تصادفات فوتی را مربوط به روز ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۱ اعلام کرد. عمده تصادفات رخ داده در جاده‌های فرعی و روستایی اتفاق افتاده بود؛ شتاب برای رسیدن به مقصد در راه‌های ناایمن.
«۵۱ درصد فوتی‌ها در دم می‌میرند و وقتی تصادف اتفاق می‌افتد جان خود را از دست می‌دهند. 6 درصد در حین انتقال جان خود را از دست می‌دهند و ۴۳ درصد در بخش بیمارستانی فوت می‌کنند.»
این حقیقت که آمار نهایی جان‌باختگان تصادفات منجر به فوت در جاده‌های کشور بیشتر از آمار اعلام شده از سوی پلیس است، معمولاً در گزارش رسمی و نهایی پزشکی قانونی و جمع‌بندی نهایی جان‌باختگان در بیمارستان، حین انتقال و در کما مشخص می‌شود؛ آماری که متأسفانه با پیوستن تعدادی از مصدومان به لیست جان‌باختگان ارائه می‌شود. بنابراین تعداد کشته‌شدگان تصادفات نوروزی امسال با احتساب افزایش 50 درصدی، بیش از هزار نفر است. بیش از هزار جان، هزار زندگی، هزارهزار خانه خراب شده و هزاران قلب به عزا نشسته.
تعطیلات عیدفطر هم که می‌رفت پایان خوش یک دوره عبادت و بندگی باشد، با هجوم خودروها به جاده‌های خارج از شهر، سرازیر شدن مسافران به شهرهای دیگر و مرگ ۱۱۶ نفر از هموطنان در تصادفات جاده‌ای، خاطره‌ای پرغم از خود به جا گذاشت. رئیس پلیس راه کشور در خصوص آخرین وضعیت آمار تردد و تصادفات در سفرهای تعطیلات عید سعید فطر گفت که در این بازه زمانی 1600 نفر از مسافران در تصادفات مجروح و مصدوم شدند.
در این میان شهرهای شمالی سهم زیادی در حوادث جاده‌ای داشتند. به‌طوری که با توجه به تماس‌های مردمی با مرکز کنترل و هماهنگی عملیات هلال احمر مازندران مبنی بر حوادث مختلف در مدت زمان تعطیلات عید فطر از ۳۱ فروردین ماه تا سوم اردیبهشت ماه، این استان ۱۵ درصد از کل حوادث کشور را به خود اختصاص داد.
شهرهای دیگر نیز بی‌نصیب نماندند. فرمانده پلیس‌ راه جنوب سیستان و بلوچستان با ارائه آمار رسمی می‌گوید حوادث رانندگی امسال در جنوب این استان ۵۰ کشته و ۲۱۸مجروح برجا گذاشت که این تعداد فوتی و مجروح نتیجه ۱۴۹ فقره تصادف در جاده‌های جنوب سیستان و بلوچستان بوده است.
۴ کشته و ۲۸ مجروح در تصادفات جاده‌ای تعطیلات عید فطر یزد، مرگ دو هموطن در یکی از محورهای مواصلاتی استان قم، ۳۳ قربانی در حوادث رانندگی تعطیلات عید فطر در چهار سال اخیر در جاده‌های مازندران، تصادف‌های مرگبار در خراسان و... استقرار آمبولانس برای نجات جان حادثه‌دیدگان به وفور در سایت‌های خبری دیده می‌شود و روان مخاطب را به هم می‌ریزد.
 برخی سفرهای نوروزی و تعطیلات چندروزه را عامل رشد تصادفات می‌دانند. این واقعیت آشکار که با افزایش سفرها، ‌‌‌به همان میزان حوادث جاده‌‌‌ای افزایش می‌‌‌یابد، غیرقابل انکار است. دلیلش هم کاهش تصادفات جاده‌ای در نوروز ۱۳۹۸ که با جاری شدن سیل در شهرها، سفرهای بین شهری و تصادفات جاده‌ای کمتر شکل گرفت. یا در سال ۱۳۹۹ که اعمال محدودیت‌های ترافیکی کرونا برای سفر، آمار کشته‌شدگان حوادث رانندگی را به ۵۳۴ نفر کاهش داد.
اما واقعیت نهان تصادفات جاده‌ای، ناایمن بودن راه‌هاست. اینکه برای سرمایه‌گذاری در احداث جاده‌های امن و نگهداری از راه‌ها، چه بودجه و اعتباری در نظر گرفته شده است.
 مهم‌ترین عوامل مرتبط با جاده، زیرساخت آن است؛ یعنی رعایت استانداردها در آسفالت و زیرسازی که نباید در منافع پیمانکاران، مورد بی‌توجهی قرار گیرد. بحث طراحی هندسی جاده نیز در ارتقای ایمنی بسیار مهم است. ضرورت و اهمیت وجود علائم راهنمایی و رانندگی در جاده هم در کاهش تصادف‌ها روشن است و از بروز خطاهای انسانی جلوگیری می‌کند. اما بحث نظارت بر نگهداری جاده موضوعی است که نباید مغفول بماند. طبق استانداردهای جهانی باید ایمنی آزادراه‌ها هر دو روز یکبار، راه‌های اصلی هر ۷ روز یک بار و راه‌های فرعی و روستایی هر ۳ ماه یک بار بررسی شوند. با اینکه کیفیت و ایمنی راه، اهمیت بالایی دارد اما به استناد آخرین رتبه‌بندی وب سایت «گلوبال اکونومی» کیفیت راه‌های کشور از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. چنانچه رتبه ایران در بین کشورهای آسیایی ۲۲ و در جهان ۷۷ است.
واقعیت ملموس دیگری نیز در کالبدشکافی این ماجرا دیده می‌شود. بی‌کیفیت بودن خودروها، واقعیت تلخ دیگری است. اینکه طرح واردات خودروهای خارجی همچنان در کش و قوس است، راه به جایی نمی‌برد و بازار بی‌رقابت خودروی داخلی همان را می‌فروشد که مچاله شده در کنار جاده‌ها دیده می‌شود. یا طرح دست وپا شکسته تعویض خودروهای فرسوده که در نیمه دوم سال 1401 اعلام شد یک‌ چهارم خودروهای کشور معادل ۱۰ میلیون و ۵۰۰ وسیله نقلیه فرسوده هستند، اما ۸۵‌درصد مراکز اسقاط خودروها تعطیل می‌شوند.
راننده یک خودروی داخلی که به همراه خانواده‌اش برای سفر راهی شهرهای شمال غربی شده است، به دغدغه‌اش اشاره می‌کند. او از هزینه بالای تعمیر و سرویس خودرو می‌گوید که در هزینه‌های شب عید و سبد خانواده‌اش، سهمی به آن نمی‌رسد. محسن که کارمند یک شرکت نیمه‌دولتی است، با لحن گلایه‌آمیزی می‌گوید: مشکلات فنی خودرو را سعی می‌کنم با کمک و مشورت دوستانم رفع و رجوع کنم. الان دو سال است هزینه سرویس خودرو نمی‌دهم. می‌دانم اشتباه است و موضوع سلامتی خانواده‌ام در میان است اما ناچارم برخی از هزینه‌ها را حذف کنم. همین طوری هم کم می‌آورم.
همسرش حرف او را قطع می‌کند: نه توانایی تعویض خودرو با یک مدل بالاتر را داریم و نه می‌توانیم خودروی فعلی را تعمیر و نگهداری کنیم. از طرفی هزینه‌های سفر با قطار و ماشین‌های بین شهری آنقدر بالاست که نمی‌توانیم از عهده‌اش بربیاییم. حتی با اینکه می‌دانیم ماشین‌مان فرسوده است، اما باز هم بچه‌ها بهانه می‌گیرند و برای سفر رغبت زیادی دارند. زندگی در آپارتمان بچه‌ها را کلافه می‌کند.
استفاده رانندگان از خودروی فرسوده بدون تعمیر و سفر با آن یک بی‌توجهی نیست؛ معضلی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، چرا که با جان انسان‌ها سروکار دارد. همیشه تصادف منجر به مرگ نمی‌شود. گاهی نقص عضو، سنگین‌تر از مرگ است. صدمات غیرکشنده‌ای که بسیاری از قربانیانش دچار معلولیت می‌شوند.
حوادث رانندگی فقط خسارت به زندگی شخصی و هدررفت عمر یک انسان نیست. هر نفر جان باخته حوادث جاده‌ای، هشت میلیارد تومان به طور مستقیم و غیرمستقیم خسارت به کشور وارد می‌کند. بنا بر اظهارات سردار هادیانفر حدود 9 تا 11 درصد از بودجه کشور صرف تصادفات می‌شود و شرکت‌های بیمه بیش از 35 هزار میلیارد تومان برای جبران خسارت تصادفات می‌پردازند که اگر اندکی از این هزینه کلان به دستگاه‌ها و شهرداری‌ها اختصاص یابد، می‌تواند گام مثبتی برای کاهش تعداد جان‌باختگان باشد. می‌تواند عمر بیشتری به آدم‌ها ببخشد که هر کدام چشم انتظاری دارند که منتظر بازگشت‌شان است.
برداشت تکان‌دهنده رئیس بیمه مرکزی از آمار قربانیان تصادفات این است: «آمار متوفیان و مصدومان حوادث جاده‌ای و ترافیکی تقریباً با تلفات جنگ‌های اروپا قابل مقایسه است.» او زهر کلامش را این طور می‌گیرد که در گذشته این آمار بیشتر بوده و اکنون با تلاش‌های صورت گرفته، این آمار پایین‌تر آمده است. حدود 17 هزار کشته و بیش از 360 هزار مصدوم آمار هر ساله تلفات جاده‌ای است.