نگاهی به گزارش مرکز بین‌المللی صلح استکهلم از روند تسلیحاتی جهان
باغ اروپا به «جنگل وحشی» تبدیل شده است
جوزپ بورل چند ماه پیش در اظهارات خود گفته بود: «اروپا باغ است و باقی کشورها جنگلی وحشی هستند و جنگل وحشی می‌تواند به باغ حمله کند. اروپا یک باغ است. ما یک باغ ساخته‌ایم. همه چیز کار می‌کند. این بهترین ترکیبی از آزادی سیاسی، رفاه اقتصادی و انسجام اجتماعی است که بشر توانسته است ایجاد کند.» اگرچه او پس از فشارهای رسانه ای، مجبور به عذرخواهی شد، اما لازم است به مدعای وی نگاهی بیندازیم و ببینیم که واقعیت چیست؟
بعد از فروپاشی شوروی، اروپای غربی حجم خرید تسلیحاتی خود را به شدت کاهش داد و به سمت فروش تسلیحات گام برداشت. نتیجه فروش تسلیحات اروپایی و امریکایی، جنگ‌های خانمانسوز در مناطق مختلف جهان از جمله خاورمیانه و آفریقا بود. اکنون طبق گزارش مرکز بین‌المللی صلح استکهلم، باغ اروپا به جنگل تبدیل شده است. در گزارش این مرکز که در آوریل 2023 (4 اردیبهشت سال‌جاری) منتشر شد، آمده است: مجموع هزینه‌های نظامی جهانی در سال 2022 به میزان واقعی 3.7 درصد افزایش یافت و به بالاترین حد خود یعنی 2240 میلیارد دلار رسید. هزینه‌های نظامی در اروپا شدیدترین افزایش سالانه خود را در حداقل 30 سال گذشته داشته است. بر اساس داده‌های جدید مربوط به هزینه‌های نظامی جهانی در سال 2022، ایالات متحده، چین و روسیه 56 درصد از هزینه‌های این حوزه کل جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
حمله به اوکراین و تنش‌ها در شرق آسیا باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود
هزینه‌های نظامی جهان برای هشتمین سال متوالی در سال 2022 رشد کرد و به بالاترین رقم تاریخ 2240 میلیارد دلار رسید. تاکنون شدیدترین افزایش در هزینه‌ها (+13 درصد) در اروپا دیده شده و تا حد زیادی متأثر از هزینه‌های روسیه و اوکراین بوده است. با این حال، کمک‌های نظامی به اوکراین و نگرانی‌ها در مورد افزایش تهدید از سوی روسیه، به شدت بر تصمیمات درباره هزینه‌های بسیاری از دولت‌های دیگر تأثیر گذاشت و تنش‌ها در شرق آسیا نیز از این امر مستثنی نبوده است.
سطوح مخارج نظامی جنگ سرد به اروپای مرکزی و غربی بازمی گردد
طبق گزارش مرکز بین‌المللی صلح، «هزینه‌های نظامی دولت‌های اروپای مرکزی و غربی در سال 2022 بالغ بر 345 میلیارد دلار بوده است. درواقع، هزینه‌های این دولت‌ها برای اولین بار از سال 1989 همزمان با پایان جنگ سرد، فراتر رفت و 30 درصد بیشتر از سال 2013 بود. پس از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه 2022، دولت‌ها به طور قابل توجهی هزینه‌های نظامی خود را افزایش دادند، در حالی که برخی دیگر اعلام کردند که قصد دارند سطح هزینه‌ها را به مدت حداکثر یک دهه افزایش دهند.» حمله به اوکراین تأثیر فوری بر تصمیمات مربوط به هزینه‌های نظامی در اروپای مرکزی و غربی داشت. طبق داده‌های مرکز بین‌المللی صلح برخی از شدیدترین افزایش‌ها در کشورهای ذیل بوده است؛ «فنلاند (+36 درصد)، لیتوانی (+27 درصد)، سوئد (+12 درصد) و لهستان (+11 درصد).»
روسیه و اوکراین با ادامه جنگ هزینه‌های نظامی خود را افزایش می‌دهند
روسیه هم از جمله کشورهایی بوده که هزینه‌های نظامی خود را افزایش داده است. مرکز بین‌المللی صلح در مورد هزینه‌های نظامی روسیه می‌گوید: «هزینه‌های نظامی روسیه در سال 2022 حدود 9.2 درصد رشد کرد و به حدود 86.4 میلیارد دلار رسید. این رقم، معادل 4.1 درصد از تولید ناخالص داخلی روسیه (GDP) در سال 2022 بود که از 3.7 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2021 بیشتر بوده است.»
ارقام منتشر شده توسط روسیه در اواخر سال 2022 نشان می‌دهد که هزینه‌های دفاع ملی که بزرگ‌ترین مؤلفه مخارج نظامی روسیه به حساب می‌آید، ، از نظر اسمی 34 درصد بیشتر از برنامه‌های بودجه سال 2021 بوده است.
در مورد حجم سلاح ارسالی به اوکراین و هزینه‌های نظامی این کشور، مرکز بین‌المللی صلح می‌گوید: «هزینه‌های نظامی اوکراین در سال 2022 به 44.0 میلیارد دلار رسید. با 640 درصد افزایش، این رقم، بالاترین افزایش یک ساله در هزینه‌های نظامی یک کشور بوده که تاکنون در داده‌های این مرکز ثبت شده است. در نتیجه این افزایش و آسیب‌های ناشی از جنگ به اقتصاد اوکراین، بار نظامی (هزینه‌های نظامی به‌عنوان سهم تولید ناخالص داخلی) از 3.2 درصد در سال 2021 به 34 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2022 افزایش یافت.»
هزینه‌های ایالات متحده با وجود تورم بالا افزایش می‌یابد
در ادامه، این مرکز به افزایش هزینه‌های نظامی امریکا با توجه به تورم بالا اشاره می‌کند و می‌نویسد: «ایالات متحده همچنان بیشترین هزینه نظامی در جهان را دارد. هزینه‌های نظامی ایالات متحده در سال 2022 به 877 میلیارد دلار رسید که 39 درصد از کل هزینه‌های نظامی جهانی و سه برابر بیشتر از میزان هزینه شده توسط چین، دومین خرج کننده بزرگ جهان بود.»
افزایش هزینه‌های نظامی ایالات متحده در سال 2022 عمدتاً به‌دلیل سطح بی‌سابقه کمک‌های نظامی مالی بود که به اوکراین ارائه کرد (جنگ نیابتی با روسیه). با توجه به مقیاس هزینه‌های ایالات متحده، حتی یک درصد افزایش جزئی، تأثیر قابل توجهی بر سطح هزینه‌های نظامی جهانی دارد.
کمک نظامی مالی ایالات متحده به اوکراین در سال 2022 بالغ بر 19.9 میلیارد دلار بود. اگرچه از زمان پس از جنگ سرد تاکنون، این میزان، بیشترین مقدار کمک نظامی است که هر کشوری به یک کشور ذینفع ارائه کرده، اما تنها 2.3 درصد از کل هزینه‌های نظامی ایالات متحده را تشکیل می‌دهد. در سال 2022، ایالات متحده 295 میلیارد دلار به عملیات نظامی و تعمیر و نگهداری، 264 میلیارد دلار به تهیه و تحقیق و توسعه و 167 میلیارد دلار به پرسنل نظامی اختصاص داد.
هزینه‌های مستمر چین و ژاپن در آسیا و اقیانوسیه
در شرق آسیا هم هزینه‌های نظامی در حال افزایش است. مرکز بین‌المللی صلح استکهلم در گزارش خود خاطرنشان می‌کند که «مجموع هزینه‌های نظامی کشورهای آسیا و اقیانوسیه 575 میلیارد دلار بود. این رقم 2.7 درصد بیشتر از سال 2021 و 45 درصد بیشتر از سال 2013 بود که روند صعودی بدون وقفه از سال 1989 را تداوم بخشید.»
چین با اختصاص 292 میلیارد دلار در سال 2022، همچنان جایگاه خود را به‌عنوان دومین کشور با هزینه‌های نظامی بالا در جهان حفظ کرد. این رقم 4.2 درصد بیشتر از سال 2021 و 63 درصد بیشتر از سال 2013 است. هزینه‌های نظامی چین هم برای بیست و هشتمین سال متوالی افزایش یافته است. هزینه‌های نظامی ژاپن بین سال‌های 2021 تا 2022 با 5.9 درصد افزایش به 46.0 میلیارد دلار یا 1.1 درصد تولید ناخالص داخلی رسید که بالاترین سطح هزینه‌های نظامی این کشور از سال 1960 محسوب می‌شود. استراتژی امنیت ملی جدیدی که در سال 2022 منتشر شد، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را برای افزایش توان نظامی ژاپن در دهه آینده در پاسخ به تهدیدات فزاینده چین، کره شمالی و روسیه ارائه می‌کند.
افزایش هزینه‌های نظامی در کشورهای دیگر
افزایش مخارج نظامی جهان در سال 2022 به‌دلیل تأثیرات تورم کاهش یافته و در بسیاری از کشورها به سطوحی رسید که به مدت دهه‌ها پیش از این مشاهده نشده بود. به‌صورت اسمی (یعنی در قیمت‌های جاری بدون تعدیل تورم)، هزینه کل جهانی 6.5 درصد افزایش یافت.
هند با 81.4 میلیارد دلار هزینه نظامی، چهارمین کشور در جهان در این حوزه است؛ یعنی 6درصد بیشتر از هزینه‌های این کشور در سال 2021. در سال 2022 هزینه‌های نظامی عربستان سعودی (پنجمین کشور با هزینه نظامی بالا) 16 درصد افزایش یافت و به حدود 75.0 میلیارد دلار رسید که اولین افزایش آن از سال 2018 به حساب می‌آید.
هزینه‌های نظامی نیجریه پس از افزایش 56 درصدی در سال 2021، با 38 درصد کاهش به 3.1 میلیارد دلار رسید. هزینه‌های نظامی اعضای ناتو هم در سال 2022 بالغ بر 1232 میلیارد دلار بود که 0.9 درصد بیشتر از سال 2021 است. بریتانیا با 68.5 میلیارد دلار بالاترین هزینه نظامی را در اروپای مرکزی و غربی داشت که حدود 2.5 میلیارد دلار آن (3.6 درصد) کمک نظامی مالی به اوکراین بوده است.
در سال 2022 هزینه‌های نظامی ترکیه برای سومین سال متوالی کاهش یافت و به 10.6 میلیارد دلار رسید که کاهش 26 درصدی نسبت به سال 2021 را نشان می‌دهد. هزینه‌های نظامی اتیوپی در سال 2022، 88 درصد افزایش یافت و به یک میلیارد دلار رسید این افزایش همزمان با تهاجم مجدد دولت علیه جبهه آزادیبخش خلق تیگری در شمال کشور بود. به نظر می‌رسد طبق گزارش مرکز بین‌المللی صلح استکهلم، هزینه‌های نظامی در جهان نسبت به سال‌های گذشته به شدت افزایش پیدا کرده است و نکته بارز در این افزایش هزینه‌ها مربوط به اروپای غربی است.