داور برنامه تلویزیونی «محفل» مطرح کرد
«محفل» مطالبات مردمی در حوزه قرآن را افزایش داد
گروه فرهنگی / برنامه تلویزیونی «محفل» در میان مجموعه برنامه‌های کنداکتور رمضانی تلویزیون این روزها بیشترین توفیق را در جلب نظر مخاطبان داشته است. مسابقه‌ای قرآنی به سبک برنامه‌های استعدادیابی با حضور پنج داور از ایران، سوریه و عراق که حالا در باکس پیش از افطار شبکه سوم سیما به بستری جذاب برای انتقال مهارت‌ها، مفاهیم و مضامین قرآنی تبدیل و به گفته یکی از داوران این مسابقه، موفق شده مطالبات مردمی را در حوزه قرآن افزایش دهد.
احمد ابوالقاسمی یکی از داوران برنامه تلویزیونی «محفل» درخصوص این برنامه در گفت‌وگو با «ایران» گفت: «محفل، باعث بالا بردن توقع مردم از مسئولان در امر قرآن شده است و به عقیده من این اتفاق بسیار خوبی است، اما از طرفی کار متولیان قرآنی کشور را سخت‌تر می‌کند. وقتی مطالبات مردمی هدایت شود و به سمت صحیحی برود مسئولان را پای کار می‌آورد. به نظر من این اتفاق با برنامه «محفل» افتاد و مردم بعد از این برای یاد گرفتن قرآن یا دعوت از قاریان قرآنی به امام جماعت مسجدشان مراجعه می‌کنند؛ همین مطالبات است که حرکت قرآنی ایجاد می‌کند. همه اینها زمانی اتفاق می‌افتد که توده مردم با فرهنگ قرآنی آشنا شوند.»
این قاری بین‌المللی کشور درباره شناساندن مفهوم فعالیت قرآنی به مردم تصریح کرد: «پیش از این مردم ما به وضوح نمی‌دانستند فعالیت قرآنی به چه معناست برای مثال وقف برای قرآن در کشور بسیار کم است، اما بعد از این، میزان وقف‌های قرآنی بسیار زیاد می‌شود، چون پیش از این واقف نمی‌دانست که اگر بخواهد پولش را برای قرآن وقف کند چطور و در چه حوزه‌ای می‌تواند هزینه کند، اما حالا با دیده و شنیده شدن فعالیت‌های فعالان قرآنی این موارد نه تنها در زمینه وقف بلکه در حوزه قرائت، تلاوت و حفظ قرآن نیز شناخته شده است.»
اهالی قرآن، کم‌انرژی و خموده و افسرده نیستند
او تأثیر «محفل» درباره تغییر نگاه مردم به فعالان قرآنی را توضیح داد و گفت: «مهم‌ترین نکته‌ای که من به طور قطع از بازخورد‌ها و نظرات مردمی برداشت کردم نمایان کردن نشاط موجود در بین افراد متدین و اهل قرآن بود. توده مردم ما فکر می‌کردند اهالی قرآن و کسانی که با قرآن مرتبط هستند افراد کم‌انرژی، خموده، کم حوصله و افسرده هستند، اما وقتی دیدند یک بچه ۷ ساله اهل قرآن به محفل آمد که نشاطش از بسیاری از بچه‌های هم سن خودش بالاتر بود و این ویژگی به واسطه انس با قرآن برایش به وجود آمده بود، پیام‌های زیادی را به مردم منتقل کرد که همین انتقال معنا ارزشمند بود.»
این قاری برجسته قرآن بیان کرد: «با دیدن برنامه «محفل» بسیاری از افراد به این باور رسیدند که اگر می‌خواهند زندگی سالم و خوبی داشته باشند باید به سراغ قرآن بروند حتی مردم بار‌ها تک تک شوخی‌های بین میزبان‌ها را دیده بودند و برایشان جذابیت داشت. شاید مردم هر روز از مناره‌ها و مأذنه‌ها تلاوت قرآن را می‌شنیدند، اما پس از پخش برنامه «محفل» با حس بیشتر و دقیق‌تر به صدای قرآن توجه کرده و به موضوع آن نزدیک‌تر شده‌اند؛ اینها بخشی از دستاوردهای محسوس برنامه «محفل» بود.»
مزایای پخش برنامه تخصصی از شبکه عمومی
وی درخصوص پیام‌هایی که برنامه «محفل» در زمینه حفظ قرآن به مخاطبان داد، گفت: «اینکه یک نوجوان ۱۰ یا ۱۲ ساله می‌تواند قرآن را طوری حفظ کند که علاوه بر آیات، شماره صفحه و مکان جایگذاری آیه را هم می‌داند سهولت حفظ را پیام‌رسانی می‌کند. وقتی مردم دیدند که یک نفر می‌تواند هم خود آیات و هم حاشیه‌های زیادی را درباره آنها حفظ کند متوجه شدند که اگر حاشیه‌ای نباشد خود قرآن را می‌توان راحت حفظ کرد.»
داور برنامه «محفل» تصریح کرد: «ما پیش از این شبکه قرآن صدا و سیما را داشتیم که به اندازه بودجه‌ای که داشته بسیار عالی کار کرده است، اما چون شبکه‌ای تخصصی با مخاطبان خاص خود بود این فرهنگ‌سازی و استقبال مردمی اتفاق نمی‌افتاد، اما حالا که شبکه سه پای کار آمد و برنامه قرآنی «محفل» را روی آنتن برد و توانست ارتباط نزدیک بین توده مردم و قرآن را رقم بزند.»
ابوالقاسمی درباره نقش سازمان تبلیغات در تهیه این برنامه افزود: «سازمان تبلیغات از قدیمی‌ترین سازمان‌های خدمات‌رسانی در حوزه قرآن است و در این زمینه نیز کار زیادی کرده است، اما رسانه قوی نداشت و برای برنامه «محفل»، شبکه سه به نوعی رسانه سازمان تبلیغات اسلامی شد و هم‌افزایی انجام داد. وقتی کار دست افرادی بیفتد که متخصص هستند اتفاقات خوبی می‌افتد. این دفعه هم کار دست کسانی بود که به خود قرآن و فعالیت‌های قرآنی علاقه داشتند، با اعتماد این برنامه را ایجاد کردند و خدا را شکر کارشان گرفت.»
انتقادهای درست در جلسات آسیب‌شناسی بررسی شود
او درخصوص انتقاد‌هایی که از برنامه «محفل» شده بود نیز گفت: «وقتی بعضی موضوع‌ها را برای برخی از منتقد‌ها توضیح می‌دادیم راضی و قانع می‌شدند و انتقادشان ناشی از ندانستن مسائل در پشت صحنه بود. برخی هم به بخش‌های اندکی از برنامه انتقاد داشتند که نمی‌توان گفت درست یا غلط است، زیرا به سلیقه و برداشت آنها از مسائل اجتماعی و مذهبی برمی‌گردد و نمی‌شود به صورت ۱۰۰ درصد درباره درست و غلط بودن آن نظر داد بلکه باید ببینیم چه کسی با چه دیدگاهی این نظر را داده و این انتقاد را مطرح کرده است؛ اگر همان آدم از زاویه دیگری برنامه را ببیند ممکن است نظرش تغییر کند. بسیاری از این انتقاد‌ها هم ممکن است به حق باشد که باید در جلسات آسیب‌شناسی که بعد‌ها برگزار می‌شود این موارد مطرح، تحلیل، نقاط قوت تقویت و نقاط ضعف پوشانده شود.»
ابوالقاسمی با بیان اینکه خدا دشمنان ما را از احمق‌ها آفریده ادامه داد: «دشمنان در جامعه ما که اساساً دینی است و پدر و مادر‌ها نمازخوان هستند، ولی جوانشان اندکی از فضای دین فاصله گرفته، هجمه عجیبی را علیه قرآن و اهل بیت(ع) ایجاد کردند که باعث شد این جوان مقداری از فضای قرآن فاصله بگیرد، اما وقتی با دیدن چنین برنامه‌ها و حقایقی، این جوانان به قرآن برگردند برگشتی قوی‌تر خواهد بود به این صورت که اگر قبلاً به خاطر پدر و مادرشان به قرآن احترام می‌گذاشتند حالا خودشان قلبی و با آگاهی احترام می‌گذارند به خاطر اینکه دشمنان ناجوانمردانه قشر مذهبی و قرآن را تخریب می‌کردند.»
محفل، رابطه‌های قطع‌شده با قرآن را بازگرداند
او ادامه داد: «در یکی از صفحات مجازی من بیش از ۲۰ پیام دریافت کردم که به من گفتند ما به طور کامل با قرآن قطع رابطه کرده بودیم، اما حالا به طور جدی می‌خواهیم به سمت قرآن برگردیم. اگر چنین شخصی به سمت قرآن برگردد ثابت قدم‌تر از قبل برمی‌گردد و من این را در طول سال‌های فعالیت قرآنی‌ام تجربه کرده‌ام.»
داور «محفل» بهترین خاطره خود را از این برنامه نیز تشریح کرد: «قسمتی که میهمان برنامه، دختر مدافع حرم بود برایم بسیار تأثیرگذار بود و هنگام ضبط، پخش در تلویزیون و انتشار کلیپ آن در فضای مجازی ده‌ها بار برای او گریه کردم حتی جایی که برای تلاوت قرآن رفته بودم و این کلیپ را پخش کردند نتوانستم مقاومت کنم و اشک مرا درآورد. قسمتی که میهمان عطیه عزیزی بود هم، چون او تسلط زیادی روی تفسیر قرآن داشت برایم جالب و به یاد ماندنی بود.»
با محفل، ماه‌مان عسل شد!
سیدمیلاد ناظمی
روزنامه‌نگار
پنج سال پیش که احسان علیخانی از برنامه‌سازی در رمضان انصراف داد تلویزیون پر بود از کپی‌های کم کیفیت ماه عسل و البته خود این برنامه نیز رمق سال‌های گذشته‌اش را نداشت. علیخانی مدتی بعد در مصاحبه‌ای گفت: «روزی که گفتم ماه عسل تمام! یکسری از تاکشوهای تلویزیونی، طعم و بوی «ماه عسل» را گرفته بودند.» آن زمان علیخانی به‌عنوان یک برنامه‌ساز خبره فهمید فارغ از برنامه‌هایی مانند دعوت، شهرزیبا، آدم‌های خوب شهر که همگی مشابه ماه عسل هستند، عمر مفید برنامه‌اش تمام شده و به قول معروف ماه عسل دیگر کشش ندارد. به همین خاطر زودتر از اینکه مخاطب ماه عسل را پس بزند، از این برنامه خداحافظی کرد.
احتمالاً اولین باری که احسان علیخانی به فکر تعطیلی ماه عسل افتاد، سال ۹۷ بود که خندوانه نیز در رمضان پخش شد. در آن سال خندوانه با فضای شاد و ریتم بالای همیشگی‌اش بسیار پرمخاطب شد و خیلی از منتقدان پس از سال‌ها خندوانه را به جای ماه عسل به‌عنوان بهترین برنامه رمضانی انتخاب کردند. این تجربه نشان داد که در مناسبتی مانند رمضان لازم نیست حتماً برنامه‌ای غم‌انگیز و گریه‌دار ساخت بلکه مخاطبان به‌دنبال یک برنامه شاد و مفرح هستند تا از ماه عسل و برنامه‌های مشابهش به سمت آن پناه ببرند. شم برنامه‌سازی و مخاطب‌شناسی علیخانی باعث شد بر حسب این تجربه در بهترین زمان ممکن با ماه عسل خداحافظی کند اما متأسفانه مدیران رسانه ملی به تولید برنامه‌های کپی از ماه‌عسل ادامه دادند و در رمضان‌های بعدی نیز برنامه‌هایی مثل دعوت و... خودشان را تکرار کردند. از طرف دیگر خندوانه برخلاف تجربه موفقی که داشت دیگر به شکل برنامه رمضانی پخش نشد و مدیران که گویا سلیقه مخاطب را درست تشخیص نداده بودند، تولید برنامه‌های شاد را در رمضان جدی نگرفتند. به این ترتیب مخاطب برنامه‌های رمضانی مدام کاهش یافت و خلاقیت از برنامه‌های مذهبی و مخصوصاً رمضانی رخت بربست. البته پس از چندسال «زندگی پس از زندگی» با فرم و محتوایی که شباهت قابل توجهی به ماه عسل داشت مخاطبان زیادی پیدا کرد. این سیر نزولی مخاطب و خلاقیت تا زمان تولید «معلی» در برنامه‌های مذهبی ادامه داشت. معلی ویژه برنامه محرم شبکه سه بود که به خاطر شباهتش به برنامه‌های استعدادیابی در کنار تحسین‌ها، انتقاداتی متوجهش شد اما در مجموع اثر موفقی به حساب می‌آمد. موفقیت معلی باعث شد مدیران شبکه سه و البته سازمان تبلیغات اسلامی به فکر تولید محفل بیفتند. محفل نیز به لحاظ فرم مشابه برنامه‌های استعدادیابی است اما از آنجایی که برگزاری مسابقات قرآن کریم برخلاف مسابقه مداحی همواره مرسوم بوده، انتقاد زیادی علیه این برنامه شکل نگرفت و توانست بوی بهبود در برنامه‌سازی مذهبی را به مشام همه برساند.
به طور خلاصه محفل اثری با محوریت قرآن برای ماه قرآن است که از قضا در اکثر قسمت‌هایش فضایی مفرح و شاد دارد. این برنامه با استفاده از چهره‌ها یا همان سلبریتی‌های دینی و قرآنی توانسته نظر مثبت گروه‌های مختلف مخاطبان را جلب کند. البته دستاوردهای محفل صرفاً به دور شدن از فرم ماه عسل یا حضور چهره‌های قرآنی محدود نمی‌شود. ویژه برنامه افطار شبکه سه با پیش‌تولید نسبتاً مفصل و دقیقش توانسته سوژه‌های اجتماعی-قرآنی بسیار جذابی را به تلویزیون بیاورد. میهمانان این برنامه نه تنها از استا‌ن‌های مختلف بلکه از کشورهای متفاوتی پا به استودیوی محفل گذاشته‌اند؛ میهمانانی که گاهی ممکن است فضای برنامه ماه عسل را برای مخاطبان تداعی کنند اما به خاطر تفاوت‌های فرمی و تعامل خوبی که با داورها و کارشناسان برنامه دارند، بازنمایی بخشی از هویت برنامه محفل هستند. البته این موارد و جمعی دیگر از مزیت‌های این ویژه‌برنامه نباید سرپوشی بر ایرادات برنامه شود. به هر حال نمی‌شود کتمان کرد که شخصیت‌پردازی داورها یا نحوه حضور حضار و برخی مسائل دیگر جزو نقاط ضعف این برنامه هستند. حتی در بعضی از قسمت‌ها میهمانانی پا به استیج محفل گذاشتند که موجب حاشیه‌های فراوانی شدند.
همین حاشیه‌ها باعث شد منتقدان این برنامه را به «پایین آوردن ارزش قرآن» متهم کردند. البته تعداد این گونه میهمان‌ها در محفل زیاد نبوده و هر چه برنامه جلوتر رفته، این ایرادات کمتر شده‌اند. در واقع نقاط ضعف محفل که برخی مواردش بالاتر ذکر شد در قسمت‌های ابتدایی بیشتر به چشم می‌آمد اما به مرور توسط تیم تولید شناسایی و اصلاح شدند. یکی از این ایرادات که در قسمت‌های اول بسیار خودنمایی می‌کرد، هویت چند تکه برنامه بود. محفل در ابتدا ترکیبی از برنامه‌های استعدادیابی مرسوم، ماه عسل و... به نظر می‌رسید و حتی رسالت بوذری، مجری برنامه نیز گفته بود ما مشابه ماه عسل هستیم اما به مرور توانست روی هویت منحصر به‌فرد خودش متمرکز شود و کار را به جایی برساند که کسی سوژه‌های اجتماعی محفل را با ماه عسل مقایسه نکند یا حتی محفل را با «معلی» اشتباه نگیرد.
در نهایت محفل بنا به حسن‌های زیاد و جسارت مثبت تیم سازنده‌اش تک‌ستاره رمضان امسال است و احتمالاً این ایده حداقل برای سه سال پتانسیل تکرار و ارتقا دارد. امیدوارم در سال‌های بعد مجدداً با کم‌آب شدن چشمه خلاقیت در برنامه‌های مذهبی مواجه نشویم و روزی نرسد که همه شبکه‌ها در حال تولید کپی‌های محفل هستند. ای کاش موفقیت محفل باعث شود مدیران جسارت تغییرات فرمی و محتوایی را پیدا کنند و به سراغ ایده‌های نو بروند.