بازاری که در فصل رویش سبزیهای کوهی گرم می‌شود
دستبرد بهاری به کوه
حمیرا حیدریان
خبرنگار
والک، ریواس بخر و ببر! بهاره؛ بهار! نوبرانه بهار بخر و.... پسرک چرخ دستی‌اش را پر کرده است از سبزیهای کوهی و معطری که عابران را با فریاد و تکرار جملات به خرید دعوت می‌کند. خانم بخر دیگه گیرت نمیاد سالی یکباره....
سبزیهای کوهی روی چرخ‌دستی‌ها و بساط میوه‌فروشی‌ها جلوه بهارانه‌ای به بازار تره‌بار تجریش داده‌اند.
والک، کنگر، ریواس، تره کوهی، زرد مُرغک، قارچ کوهی، تُرشَک، شِنگ، غاز یاغی، پِتِنَک، سوسنبر، سیرک، گزنه و... دسته به دسته و گونی به گونی بین بوته‌چینان، مغازه‌داران و دکه‌داران و مشتری‌هایی که اغلب آنها خانم هستند، دست به دست می‌شود.
امیر محمدی یکی از فروشندگان گیاهان کوهی می‌گوید: وقتی بارش باران کم باشد چیدن گیاهان زحمت بیشتری دارد زیرا کسانی که برای بوته‌چینی می‌روند باید به ارتفاعات بالاتر بروند. سال گذشته فروش نسبتاً خوبی داشتیم و چندین نفر از بوته‌چینی تا فروش آن نان در می‌آورند. ما چون اینجا غرفه داریم مشتری خود را همه ساله داریم حتی خیلی از مشتریان ما از خارج از کشور که می‌آیند این سبزیهای کوهی را خریداری کرده و با خود می‌برند.
او به خواص مفید این گیاهان اشاره می‌کند و می‌افزاید: شمیرانی‌ها بیشترین مشتریان ما هستند. والک پلو، خورشت کنگر و ریواس از غذاهای سنتی شمیران در اوایل فصل بهار است و تقاضا برای خرید این سبزیها هم زیاد است. ضمن آنکه بخش زیادی از این سبزیجات را هم خشک کرده و به صورت سبزی خشک در سایر فصول می‌فروشیم و البته خواص بسیاری دارد ولی نه به اندازه تازه آن.
صالح نوری از مهاباد سبزیها را به بازار تجریش رسانده است. او می‌گوید: من به صورت فصلی کار می‌کنم و این سبزیها را از مهاباد آورده‌ام با وانت بار می‌زنیم و به تهران می‌آوریم و در بازارهای تهران به مغازه‌داران می‌فروشیم.
وی ادامه می‌دهد: روستاییان و محلی‌ها در چیدن سبزیهای کوهی مهارت دارند و به درستی می‌شناسند و سبزیجات را از علف‌های سمی تشخیص می‌دهند و می‌دانند که نباید در چیدن آن به ریشه گیاه آسیب بزنند، اما در چند سال اخیر خیلی از افراد نابلد و حتی کسانی که به کوه برای تفریح می‌روند متأسفانه گیاهان را از ریشه در می‌آورند و باعث نابودی آنها می‌شوند.
مریم یکی از مشتریانی است که می‌گوید اهل درکه است و هر سال در فصل بهار مشتری پروپاقرص سبزیهای کوهی است و خواص دارویی آنها را هم خوب می‌شناسد و می‌گوید: این سبزیها هیچگونه سم و کود شیمیایی ندارند و به صورت طبیعی و خودرو می‌رویند به همین دلیل این سبزیها معطر هستند و طعمی خاص به غذاهایی که با آنها پخته می‌شوند، می‌دهند. غذاهایی مثل انواع آش‌ها، کوکو، پلوسبزی و سالاد از این نوع هستند. ضمن اینکه در درمان برخی بیماری‌های معده، کبد، پوست و سردرد و... بسیار مؤثر هستند. به طور مثال شنگ خون را تصفیه می‌کند و برای رفع ورم روده و کلیه بسیار مفید است و یا پیچک که جوشانده آن برای رفع ترش کردن معده و تلخی دهان مؤثر است.
اما قیمت این سبزیها گران است به‌طوری که برای یک کیلو والک تا 300 هزار تومان و برای تره کوهی 250 هزار تومان پرداخت می‌کنیم.
عباس محمدی که عضو انجمن کوهنوردان ایران است نیز فصل بهار را فصل داغ فروش سبزیهای کوهی و فصل نگرانی از بین رفتن این گیاهان کمیاب می‌داند و می‌گوید: در گذشته سبزیهای صحرایی یا کوهی توسط عده معدودی از افراد محلی جمعآوری می‌شد اما امروزه به شکل یک تجارت درآمده است، از طرفی هم با افزایش جمعیت افرادی که برای تفریح و گردش به کوه می‌روند نیز افزایش یافته که این خود عاملی برای نابودی گیاهان کوهی است چون بیشتر آنها اقدام به چیدن این گیاهان می‌کنند.
به گفته او کوههای شمال تهران آماج یورش افرادی است که گیاهان را بی‌رویه برداشت می‌کنند، همین‌طور دماوند به عنوان میراث طبیعی و فرهنگی ثبت ملی شده اما افرادی هستند که اقدام به چیدن سبزیهای روییده شده در این کوه ملی می‌کنند و حجم برداشت به حدی زیاد است که با چارپا آنها را از کوه پایین می‌آورند یا در برخی جاها مانند لواسان و رودبار قصران کیسه‌های سبزیها را با خودرو حمل می‌کنند.
این فعال محیط زیست با ابراز نگرانی نسبت به نابودی این گیاهان کمیاب عنوان می‌کند: هر هفته هزاران کیسه سبزی چیده و از طبیعت خارج می‌شود. اغلب بوته‌چینان در لواسان و رودبار قصران وسط هفته اقدام به این کار می‌کنند و گونی‌های بزرگ را پر کرده و با چارپا به پایین کوه می‌آورند؛ ضمن آنکه بیشتر گیاهانی که تحت عنوان سبزی چیده می‌شوند در اوایل رشد که سبزتر، شاداب‌تر و لطیف‌تر هستند چیده می‌شوند زیرا وقتی گیاه به مرحله گلدهی می‌رسد دیگر زمخت و چوبی می‌شود و متقاضی ندارد.
عضو انجمن کوهنوردان با انتقاد از برداشت‌های بی‌رویه سبزی و گیاهان کوهی در فصل بهار، این اقدام را عامل نگران‌کننده‌ای برای محیط زیست و حتی ایجاد خطراتی چون وقوع سیل می‌داند و می‌افزاید: نه تنها برداشت بی‌رویه و غیراصولی باعث نابودی این گیاهان می‌شود، بلکه پوشش و تنوع گیاهی زمین هم از دست می‌رود. در ارتفاعات ولنجک، زمین تقریباً لخت شده و فقط مقدار کمی گیاهان خاردار باقی مانده است که البته در همین مکان‌ها گوسفند نیز می‌چرد.
ملانوروزی دهیار روستای سنگان نیز به از بین رفتن بخش وسیعی از گیاهان دارویی در این محدوده اشاره دارد و می‌گوید: سبزی، قارچ و گیاهانی که به دور از عوامل انسانی و کودهای شیمیایی روییده است، عطر خوش آنها فراموش‌نشدنی و طعمشان هم تا مدت‌‌ها زیر زبان باقی می‌ماند. کوههای وردیج، سنگان و رندان از جمله نقاطی است که در فصل بهار و تابستان علاوه بر اهالی، ساکنان غیربومی هم برای چیدن این قارچ‌ها و سبزیها به آنجا سر می‌زنند.
او می‌گوید که روستاییان به اندازه مصرف خود می‌چینند و با نحوه چیدن آنها آشنا هستند، اما در سال‌‌های اخیر عده‌ای به صورت تیمی و گروهی گیاهان دارویی و سبزیهای کوهی را از کوههای اطراف جمعآوری می‌کنند. اغلب این کارگران، مهاجران افغان هستند و این سبزیها را با قیمت گزاف در بازارهای شمال شهر مانند بازار تجریش می‌فروشند. مثلاً کارگران افغان به صورت حرفه‌ای از یک کوه بالا می‌آیند و شروع به تراشیدن همه این گیاهان کرده و کوه را بایر می‌کنند. به دلیل نداشتن اطلاع و آگاهی کافی از نحوه چیدن برخی از این گیاهان، آنها را از پیاز یا ریشه از خاک بیرون می‌کشند. به همین خاطر سال بعد دیگر ریشه یا پیازی وجود ندارد که دوباره جوانه بزند.
به گفته او، طی چندسال اخیر با بهره‌‌برداری از اتوبان تهران- شمال، راه دسترسی آسانی برای افراد فراهم شده و اکنون این کارگران به نقاطی که تاکنون دسترسی نداشتند هم دسترسی دارند و می‌توانند گیاهان آنجا را نیز جمعآوری و برای عرضه به شهر ببرند.
بــــرش
در گذشته سبزیهای صحرایی یا کوهی توسط عده معدودی از افراد محلی جمعآوری می‌شد، اما امروزه به شکل یک تجارت درآمده است، از طرفی هم با افزایش جمعیت افرادی که برای تفریح و گردش به کوه می‌روند نیز افزایش یافته که این خود دلیلی بر نابودی گیاهان کوهی است چون بیشتر آنها اقدام به چیدن این گیاهان می‌کنند