چالش‌های برجسته در احداث منطقه آزاد اردبیل
ناصر معظمی
کارشناس اقتصادی
در پی وعده رئیس‌جمهور دولت یازدهم در شهریور ۱۳۹۳ مبنی بر الحاق یک نقطه از مغان به منطقه آزاد ارس، فرمانداری مغان (گرمی) مأموریت یافت تا طرح جامع توجیهی برای این منظور تهیه کند. در این راستا با تلاش کارشناسان امر طرح مورد نظر تنظیم و به همراه نقشه‌ای که در قالب «تبصره ۱ ماده ۳ آیین‌نامه چگونگی ایجاد مناطق آزاد» می‌بایست ۷۰ درصد اراضی آن، بلامعارض و دولتی باشد، با محوریت اراضی بلامعارض گرمی و مستثنیات از اراضی شمال بیله‌سوار و پارس‌آباد ارائه شد. در این طرح بخش صنعتی در اراضی بلامعارض گرمی و جنوب بیله‌سوار، دروازه ریلی از طریق مرز گرمی، گمرک از شهر بیله‌سوار و مرز هوایی از طریق فرودگاه پارس‌آباد به صورتی تعریف شده بود که مکمل یکدیگر بودند. بعداً در مرحله تصویب، محدوده‌ای از مناطق مرزی مرکز استان نیز به آن اضافه و بعد از ۸ سال کشمکش مجموعاً به مساحت ۱۰۶۵۶ هکتار تحت عنوان منطقه آزاد اردبیل تصویب شد. در شرایطی که طبق نظر مرکز پژوهش‌های مجلس، نقطه گرمی به عنوان بخش صنعتی و بیله‌سوار به عنوان گمرک صراحتاً قید و تصویب شده است و مجمع تشخیص مصلحت‌نظام نیز در آخرین جلسه خود با شورای‌عالی مناطق آزاد بر انتخاب گرمی تأکید کرده است و هدف از ایجاد مناطق آزاد جدید نه احداث پاساژ و تجارت چمدانی یا واردات اتومبیل و کالای لوکس، بلکه ایجاد صنایع و اشتغال و تولید صادرات‌محور است در مرحله اجرا نمی‌توان نقطه اصلی یا اراضی دولتی را کلاً حذف و با انتخاب مستثنیات، اراضی اشخاص را مورد معامله قرار داد.
از منظر قانون هم هرگونه تغییر کاربری اراضی زراعی که بدون تجویز کمیسیون موضوع تبصره یک ماده یک قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها انجام پذیرد به قید مجازات ممنوع و طبق مصوبه ۱۳۹۶/۴/۱۴ هیأت وزیران، سازمان مناطق آزاد نیز ملزم به حفظ اراضی زراعی است. در این زمینه حتی از مقام معظم رهبری صراحتاً حکم حکومتی موجود است که فرموده‌اند: «نابودی زمین‌های کشاورزی یک خسارت غیرقابل جبران است و باید وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست بطور جدی با این پدیده برخورد کنند.» در صورت عدم توجه به مسائلی که مطرح شد در صورت در نظر نگرفتن توصیه کارشناسان، مواردی نظیر اینکه 1550هکتار از بهترین اراضی زراعی کشور از بین خواهد رفت، همچنین با تغییر کاربری اراضی زراعی به تجاری و افزایش ارزش ملک قرار است معادل ۳۰درصد ارزش بعد از تغییر کاربری آن، از اراضی پایاب سد خداآفرین به مالکان مصالح تحویل گردد که چند هزار هکتار اموال بیت‌المال از این طرف هم به یغما خواهد رفت. هدف نهایی از ایجاد منطقه آزاد رفع محرومیت مناطق مرزی است، حق مردم گرمی به عنوان سومین شهر محروم کشور و حصه جنوب بیله سوار که ۸۰ درصد نفوس این شهرستان در این منطقه ساکن و به علت اراضی دیم از محرومیت فاحش رنج می‌برند پایمال و در نهایت زمینه رانت و دلالی در اراضی اشخاص مهیا خواهد شد.