یوسف حیدری
خبرنگار اعزامی

تنها لک‌لک روستای مرتضی قلی‌کندی بال‌هایش را باز می‌کند و بعد از چرخش بر بالای روستا روی منبع آب می‌نشیند. منبع آب در ورودی روستا قرار دارد و یکی از اهالی با دست لک‌لک را نشان می‌دهد و می‌گوید: همیشه اوایل اسفند ماه منتظر بازگشتش هستیم. هر سال می‌آید و بعد از تخم‌گذاری و به دنیا آمدن جوجه‌هایش اواخر تابستان مهاجرت می‌کند. بعد از زلزله 13 مهرماه انگار همه منتظر بازگشت دوباره تنها لک‌لک روستا بودند. حالا که خانه‌های مردم زلزله‌زده روستا دوباره ساخته شد لک‌لک روستای ما هم لانه‌اش را بر بالای منبع آب برپا کرده است.
پلاکارد بزرگ اول روستا توجه همه را جلب می‌کند. «ایمن بسازیم در امان بمانیم.» وقتی با مردم روستای مرتضی قلی‌کندی همکلام می‌شوی از زلزله 13 مهرماه می‌گویند؛ اولین زلزله شهر خوی که صدر اخبار ایران قرار گرفت. نیمه‌شب همه با وحشت از خانه‌هایشان بیرون آمدند. زمین با صدای مهیبی لرزید و تعداد زیادی از خانه‌های بخش جنوب‌شرقی شهر خوی و روستاهای اطراف آن آسیب دیدند و 500 واحد مسکونی روستایی تخریب شدند. حالا 5 ماه از آن روز می‌گذرد و خیلی از خانه‌ها ساخته شده و ساکنان آن مشغول ساخت آغل گوسفندان و سفیدکاری دیوارهای خانه‌هایشان هستند.
روزهای اول کمتر کسی باور می‌کرد تا قبل از نوروز ساکنان خانه‌های خراب شده از زلزله بازهم در چهاردیواری خانه‌هایشان سفره هفت‌سین را پهن کنند. این را محرمعلی می‌گوید؛یکی از قدیمی‌های روستا که 71 سال قبل همین جا به دنیا آمده است. کامیون بزرگ وسط روستا مشغول خالی کردن کیسه‌های سیمان است. چند نفر از اهای روستا برای گرفتن سهمیه سیمان اطراف کامیون جمع شده‌اند و بعد از امضای برگه سیمان‌ها را بار تراکتور می‌کنند. زنگ مدرسه روستا به صدا درمی‌آید و بچه‌ها با هیاهو و خوشحالی به حیاط بزرگ مدرسه می‌روند. بچه‌ها با دیدن ما کنار نرده می‌آیند و با شوق دست تکان می‌دهند. ساخت‌وساز خانه‌هایی که در زلزله 13 مهر تخریب شدند بسرعت ادامه دارد. 128 واحد مسکونی که در این زلزله تخریب شده بودند بازسازی و تعدادی نیز سرگرم بالا بردن دیوار بودند.
زندگی به این روستا و روستاهای اطراف که در زلزله آسیب دیده بودند برگشته است. این را محمد می‌گوید. اهل روستای خنجر خان است. می‌گوید 75 خانه در روستای‌شان در زلزله آسیب دید ولی با تلاش مردم و حمایت‌های مسئولان فرمانداری خوی و بنیاد مسکن این خانه‌ها ساخته شد. خیلی از اهالی باور نمی‌کردند در پنج ماه خانه‌ها ساخته شوند. از فردای زلزله فرمانداری خوی به ما گفتند دست به کار شوید و مصالح و میلگرد رایگان در اختیارمان قرار دادند. ما هم شروع کردیم و با توجه به اینکه در زمستان بتن‌ریزی پی ساختمان مشکل است اما کار را جلو بردیم و خدا را شکر با نقشه‌هایی که کارشناسان بنیاد مسکن در اختیارمان قرار دادند خانه‌ها را ساختیم. محمد تعارف می‌کند تا به خانه‌اش برویم. سفیدکاری اتاق‌ها تمام شده و گوشه حیاط مشغول ساخت آغل می‌شود. می‌گوید: «بعد از زلزله 13 مهرماه دو بار دیگر زلزله با شدت بیشتری خوی و بخش‌ها و روستاهای اطراف آن را لرزاند، اما نکته مهم این است که در این زلزله‌ها خانه‌های ما که با اصول مهندسی ساخته شده آسیبی ندیدند. واقعاً اگر خانه‌ها را ایمن بسازیم همیشه از زلزله در امان خواهیم ماند.»

دشواری آوار برداری
همراه کارشناس بخشداری مرکزی به روستاهای مرتضی کندی، بولاماج و بایرام کندی سرکشی می‌کنیم. دو نفر از اهالی مشغول بتن‌ریزی پی ساختمان هستند و چند کوچه بالاتر هم دو نفر مشغول ایزوگام کردن پشت‌بام می‌شوند. حجت علی اکبرلو با دست یکی از خانه‌ها را نشان می‌دهد و می‌گوید: «بعد از زلزله از این خانه 143 کامیون 10 چرخ آوار برداشتیم. کار آواربرداری با سختی جلو می‌رفت. اهالی روستا معمولاً در حیاط خانه‌هایشان اتاق‌های متعددی درست می‌کنند و بعد از وقوع زلزله خیلی از این خانه‌ها تخریب شدند و ما باید آوار آنها را خارج می‌کردیم. با وجود این کار بازسازی مناطق زلزله‌زده در این منطقه به شکل ویژه‌ای جلو رفت به‌طوری که در تاریخ بازسازی مناطق زلزله‌زده کم‌نظیر است. با وجود سرمای هوا و کوتاه شدن روزها سعی کردیم کار را بسرعت جلو ببریم و امروز بیش از 90 درصد خانه‌ها ساخته شده‌اند و مردم در آن زندگی می‌کنند. بعد از وقوع زلزله با توجه به نزدیک بودن روستاها به شهر برخی مردم به خانه‌های اقوام‌شان در شهر رفتند و تعدادی هم در چادر اسکان داده شدند. خوشبختانه مردم به ما اعتماد کردند و با مصالح رایگانی که در اختیارشان قرار دادیم گفتیم منتظر وام نباشید و دست به کار شوید. مراحل اختصاص وام هم در کانال خودش جلو رفت و بعد از مدتی مبالغ وام به حساب مردم واریز شد. خوشبختانه در زلزله‌های بعدی این خانه‌ها به دلیل اینکه اصولی ساخته شده بودند آسیب ندیدند. امروز هم مردمی که خانه‌هایشان در زلزله 8 بهمن آسیب دیده اطمینان پیدا کردند که با ساخت اصولی و اعتماد به مسئولان می‌توانند دوباره خانه‌هایشان را به شکل اصولی بسازند. در زلزله اول همه کارهای بازسازی توسط استانداری آذربایجان غربی و بنیاد مسکن استان انجام گرفت ولی برای بازسازی و آواربرداری خانه‌هایی که در زلزله 8 بهمن تخریب شدند بنیاد مسکن چهار استان فعال شدند تا کار با سرعت جلو برود. برای هر واحد مسکونی 50 میلیون تومان وام بلاعوض و 200 میلیون تومان وام بازسازی پرداخت شد و هزار و 250 کیلوگرم میلگرد و 160 کیسه سیمان و ماسه و آجر رایگان در اختیارشان قرار گرفت. سعی کردیم کسی منتظر وام نماند و هرچه زودتر خانه‌هایشان را بسازند.»

نو شدن چهره روستاها
چهره روستا تغییر کرده و کوچه‌ها عقب‌نشینی کرده‌اند. چند نفر از اهالی مشغول چیدن دیوار طبقه دوم خانه‌ای هستند. با دیدن ما از نردبان پایین می‌آیند و به نوشیدن چای دعوت می‌کنند. یکی از آنها مشغول چیدن کیسه‌های سیمان در انباری می‌شود و می‌گوید: با این سیمان‌ها سعی می‌کنیم طبقه دوم را تا قبل از عید تمام کنیم. کارشناس بخشداری به نقشه ساختمان نگاهی می‌اندازد و می‌گوید: «اگر قبل از زلزله این خانه را می‌دیدی تصور می‌کردی 100 سال قدمت دارد. خیلی از این خانه‌ها را اهالی روستا ساخته بودند و سازه محکمی در برابر زلزله نداشت. برای آواربرداری یک بسیج عمومی در بخش دولتی و خصوصی و شهرداری انجام شد.» سراغ خانه یکی از اهالی روستا می‌رویم. خانه او در زلزله مهرماه بیشترین آسیب را دید. سه سالی بود خانه‌اش را ساخته بود اما در زلزله اول نشست کرد و ساکنان آن به شکل معجزه‌آسایی نجات پیدا کردند. بعد از گذر از کنار مسجد روستا که در زلزله آسیب زیادی هم دیده است به خانه صفر نشاطی می‌رسیم. با خوشرویی ما را به خانه‌اش دعوت می‌کند. با دست اثاث خانه‌اش را که شکسته و کج شده بودند نشان می‌دهد و می‌گوید: وقتی زلزله آمد همه بسرعت از خانه بیرون رفتیم. خانه با صدای مهیبی فرو ریخت و همه اثاثیه‌مان زیر آوار ماند. بخشی از اینها جهیزیه دخترم بود. جایی برای زندگی نداشتیم و در چادر بودیم. خدا را شکر با کمک مسئولان فرمانداری خوی و بنیاد مسکن خانه را دوباره ساختیم. حالا هم می‌خواهم گوشه حیاط اتاق دیگری بسازم. البته هنوز به زندگی قبل از زلزله برنگشته‌ایم اما بازهم راضی هستیم. زمین‌لرزه‌ها همچنان ادامه دارد ولی شکر خدا دیگر مثل قبل نگران نیستیم. حالا به خانه‌های‌مان اطمینان داریم.
 
 همه ایران آمدند
 فرمانداری ویژه شهرستان خوی شلوغ‌ترین روزهای خودش را طی می‌کند. حضور مسئولان مختلف کشوری در مناطق زلزله‌زده و گزارش به آنها و همچنین نظارت بر نحوه اسکان زلزله‌زده‌ها و ساماندهی کمک‌های مردمی اقداماتی است که در فرمانداری در حال انجام است. ذبیح‌الله کاظمی‌اطهر فرماندار شهرستان خوی نقشه شهرستان خوی را به ما نشان می‌دهد و از سه زلزله این شهرستان و کمک‌های مردمی و کارهایی که برای بازگرداندن آرامش به مردم و امدادرسانی به آنها انجام گرفته می‌گوید. او با اشاره به اینکه همه مردم و مسئولان کشور به کمک زلزله‌زدگان خوی آمدند، می‌گوید: «31 موکب را از سراسر کشور دعوت کردیم تا مثل مراسم اربعین خدمات‌رسانی کنند. آنها را زیر نظر معاونت برنامه‌ریزی در نقاط مختلف خوی تقسیم کردیم و روزانه 90 هزار پرس غذا بین مردم توزیع کردیم. ما سه زلزله از اول پاییز پشت سر گذاشتیم. اولین بار 13 مهر آمد و جنوب‌شرق خوی مرکز زلزله بود. این زلزله روستاها و شهر دیزج دیز را لرزاند و منازل زیادی از مردم آسیب دید. امروز خوشبختانه بسیاری از خانه‌های این منطقه ساخته شده است. آنجا 15 روستا و یک شهر آسیب دیدند. 1100 واحد تخریبی و 4500 واحد تعمیری بود. 550 واحد جایگاه نگهداری احشام هم آسیب دیده بود. نزدیک 1600 نفر در این زلزله مصدوم شدند. این زلزله ساعت 4 بامداد اتفاق افتاد و مردم وحشت‌زده شده و هنگام فرار خیلی‌ها مصدوم شدند. متأسفانه مردم با وجود آموزش‌هایی که دیدند ولی هنگام زلزله آن را اجرا نمی‌کنند. همه آن افرادی که در اولین زلزله آسیب دیدند به خاطر فرار و اضطراب بود. چهار بیمارستان خوی از همان لحظات اول به حالت آماده‌باش درآمدند. در این مرحله 100 عمل جراحی در 24 ساعت در بیمارستان‌های خوی انجام شد که بی‌سابقه بود. یک مصدوم هم به جایی اعزام نکردیم و با همه امکانات پزشکی مجروحان را درمان کردیم. از روز چهارم زلزله آواربرداری را شروع کردیم. از یک طرف بنیاد مسکن ارزیابی‌ها را انجام دادند و ما هم آواربرداری را شروع کردیم. یک هفته بعد از آواربرداری مصالح در اختیار مردم قرار دادیم. در چهار ماه 75 درصد خانه‌هایی که باید ساخته می‌شد، ساخته شدند. بیش از 400 واحد آماده تحویل است. هفته قبل با استاندار سرکشی کردیم و خیلی از خانه‌هایی که ساخته شده بودند در اختیار ساکنان منطقه زلزله‌زده قرار گرفت. نکته مهم اینکه همه خانه‌هایی که بعد از زلزله اول با اصول مهندسی ساخته شدند در دو زلزله بعدی به هیچ عنوان آسیب ندیدند. الان هم مهندسان ناظر بنیاد مسکن هر روز در منطقه زلزله‌زده حضور دارند و بر نحوه ساخت و مصالح نظارت می‌کنند. از طرف دیگر روستاهای شرق خوی از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نیستند و ما سعی کردیم خانه‌های این روستاها را مقاوم کنیم. مثلاً یک روستا را که 180 خانوار دارد 128 خانه ساختیم.»

افزایش وام بازسازی
فرماندار خوی به زلزله دوم و موافقت رئیس‌جمهور با افزایش وام برای مقاوم‌سازی خانه‌ها اشاره کرد و ادامه داد: «بعد از حضور دکتر رئیسی و موافقت ایشان مبلغ 100 میلیون تومان به وام‌ها اضافه شد و الان در روستاها 300 میلیون تومان و در شهر 350 میلیون تومان وام به مردم پراخت می‌شود. برای کسانی که خانه‌هایشان تخریب شده 50 میلیون تومان ودیعه مسکن پرداخت می‌شود که تا زمان ساخته شدن خانه‌هایشان بتوانند جایی را اجاره کنند. ما کانکس را حذف کردیم. این کانکس‌ها هرکدام 22 میلیون تومان هزینه دارد و ما به جای آن مبلغ 100 میلیون تومان وام را اضافه کردیم و مردم بیشتر رغبت پیدا کردند. دومین زلزله 28 دی ماه اتفاق افتاد و غرب خوی و فیرورق و 72 روستا آسیب دیدند. دو هفته بعد در 8 بهمن سومین زلزله اتفاق افتاد که 5.9 ریشتر بود وآسیب زیادی به خانه‌های مردم وارد کرد. در این زلزله کمتر خانه‌ای داشتیم که سقف آن فرو ریخته باشد اما استاندار آذربایجان غربی تأکیدکردند این اتفاق را تبدیل به یک فرصت کنیم و با مقاوم‌سازی، روستانشینان را از خانه‌های قدیمی و فرسوده نجات بدهیم. در 10 روز اول مصوبه تسهیلات را از هیأت دولت گرفتیم و کمتر از یک ماه پول‌ها به حساب مردم واریز شد. بعد از زلزله 8 بهمن، 1100 کمپ در خوی برپا کردیم که امروز به 40 کمپ رسیده و اکثر مردم به خانه‌هایشان برگشتند. خوشبختانه نگرانی‌ها کمتر شده و ارزیابی‌های بنیاد مسکن هم تمام شده است. مردم بعد از اطمینان دادن کارشناسان مبنی بر اینکه خانه‌هایشان محکم است برمی‌گردند.»
زمان خداحافظی، فرماندار خوی با اشاره به اینکه مردم، خیران و مسئولان عالی‌رتبه کشور، خوی را تنها نگذاشتند، گفت: از مردم دعوت می‌کنیم تابستان به خوی سفر کنند و از نزدیک شاهد باشند که حداقل 60 درصد خانه‌های مردم زلزله‌زده ساخته شده و آنها صاحب سرپناه محکم و اصولی شده‌اند.

بــــرش

همه ایران آمدند
ذبیح‌الله کاظمی‌اطهر فرماندار شهرستان خوی با اشاره به اینکه بعداز وقوع زلزله همه ایران به یاری مردم خوی آمدند گفت: خوشبختانه  همه خانه‌هایی که بعد از زلزله اول با اصول مهندسی ساخته شدند در دو زلزله بعدی به هیچ عنوان آسیب ندیدند. الان هم مهندسان ناظر بنیاد مسکن هر روز در منطقه زلزله‌زده حضور دارند و بر نحوه ساخت و مصالح نظارت می‌کنند. امروز خوشبختانه بسیاری از خانه‌های این منطقه ساخته شده است. آنجا 15 روستا و یک شهر آسیب دیدند. 1100 واحد تخریبی و 4500 واحد تعمیری بود. 550 واحد جایگاه نگهداری احشام هم آسیب دیده بود. نزدیک 1600 نفر در این زلزله مصدوم شدند. این زلزله ساعت 4 بامداد اتفاق افتاد و مردم وحشت‌زده شده و هنگام فرار خیلی‌ها مصدوم شدند. متأسفانه مردم با وجود آموزش‌هایی که دیدند ولی هنگام زلزله آن را اجرا نمی‌کنند. همه آن افرادی که در اولین زلزله آسیب دیدند به خاطر فرار و اضطراب بود. چهار بیمارستان خوی از همان لحظات اول به حالت آماده‌باش درآمدند.
 از مردم دعوت می‌کنیم تابستان به خوی سفر کنند و از نزدیک شاهد باشند که حداقل 60 درصد خانه‌های مردم زلزله‌زده ساخته شده و آنها صاحب سرپناه محکم و اصولی شده‌اند.