حمیرا حیدریان
خبرنگار

از وقتی به یاد داریم در پذیرایی‌های نوروزی برای عزت‌گذاری به میهمانان، آجیل و شیرینی میدان‌داری می‌کنند. در این ایام است که همراه با صدای خنده و گپ‌وگفت، میان شکستن تخمه و پسته، شادترین لحظه‌های دورهمی‌های خودمانی ثبت می‌شوند که گاهی تا پاسی از شب ، دل آسمان را هم نوازش می‌دهد. اما بازار تنقلات عید این روزها با نوسانات قیمت و رکوردشکنی قیمت پسته، شور و نشاط سالهای گذشته را ندارد .
 با دیدن برخی فروشگاه‌های لوکس، آجیل‌ها در ویترین خودنمایی می‌کنند؛ آجیل‌هایی که برای اینکه قیمت‌های بالای آن مشتری را فراری ندهد در بسته‌های 250 گرمی، 400 گرمی و... بسته‌بندی شده‌اند.
محمدی یکی از دارندگان این بوتیک لوکس آجیل است که تمرکزش بر فروش انواع پسته است. او تاکنون بیشترین فروش را طی این سال‌ها به گفته خودش به صورت عمده و در بخش صادرات داشته‌، اما مدتی است که پا به عرصه خرده‌فروشی گذاشته و کار خود را با راه‌اندازی یک فروشگاه بزرگ در منطقه شمال شهر شروع کرده است.
این فروشنده قیمت پسته را از 600 هزار تا یک میلیون و 300 هزار تومان با توجه به انواع 12‌گانه آن عنوان می‌کند و می‌گوید: نوسانات بازار ارز روی این کالا تأثیر‌گذار است، چرا که بخش عمده پسته به صورت صادرات به فروش می‌رسد.
یک آجیل‌فروش دیگر هم با اشاره به افزایش قیمت، می‌گوید: به علت گرانی کالاها و به‌خصوص پسته و مغزیجات، خریداران نیز کمتر شده‌اند و اکثر مردم از سر اجبار تخمه آفتابگردان و نخودچی را به دیگر آجیل‌ها ترجیح می‌دهند، چون قادر به انتخاب بهتری نیستند که البته قیمت انواع تخمه آفتابگردان هم بین 90 تا 150 هزار تومان است.
او به افزایش قیمت‌ها در اقلام مختلف خشکبار و شیرینی و آجیل اشاره دارد و یکی دیگر از علت‌های گرانی آجیل و خشکبار را عرضه به قیمت بالا از سوی تولیدکننده و وجود واسطه‌ها عنوان می‌کند.
یکی از تولیدکنندگان آجیل هم می‌گوید: در گذشته که قیمت‌ها افزایش نیافته بود، کشاورزان و باغداران این محصول را در بازار داخلی عرضه می‌کردند و فروشنده نیز پرداخت را با چک نهایتاً پس از دو ماه انجام می‌داد، اما امروز به دلیل نوساناتی که در بازار وجود دارد کشاورزان معامله مدت‌دار قبول نمی‌کنند.
عباسی به تأثیر نرخ ارز بر قیمت تمام شده آجیل هم اشاره و اظهار می‌کند: نوسانات یا افزایش روز‌افزون نرخ ارز، واردات محصولاتی نظیر بادام هندی یا دیگر اقلام وارداتی را هم دستخوش تغییر می‌کند.
علیرضا ارزانی ممقانی، رئیس اتحادیه آجیل و خشکبار کشور هم چنین نظری دارد. به اعتقاد او نوسان قیمتی بازار ارز سبب شده تا بازارها نابسامان شود به طوری که آجیل و خشکبار هم با قیمت دلار عرضه می‌شود. او معتقد است که عرضه و تقاضا قیمت محصولات را در بازار تعیین می‌کند، در دهه ۸۰ شاهد بودیم با عرضه بالای خشکبار به بازار در ایامی چون شب یلدا و عید نوروز قیمت خشکبار بسیار پایین بود.
 به گفته این مسئول، خشکبار قیمت جهانی دارد و در حال حاضر نرخ جهانی پسته بین ۱۰ تا ۱۲ دلار است. با توجه به معادل دلاری، هر کیلو پسته در بازار ایران باید بیشتر از 600 هزار تومان نباشد.
به گفته او، برای باغداران فرقی نمی‌کند محصول خود را به مصرف‌کننده داخلی بدهند یا خارجی، اما برای فروشندگان مهم است که حجم فروش بالایی داشته باشند زیرا سود بیشتری خواهند کرد. بنابراین کسبه هم به دنبال بازار تقاضا هستند و این‌ گونه نیست که بخواهند با قیمت بالا میزان فروش خود را کاهش دهند.
ارزانی ممقانی با بیان اینکه ایران اولین تولیدکننده و صادرکننده خشکبار در جهان است، عنوان می‌کند: تا سال ۹۵ ایران رتبه نخست تولید پسته جهان را داشت اما امروز امریکا و ترکیه جایگاه اول و دوم را دارند. یا در حوزه تولید بادام مقام نخست را داشتیم ولی امروز پنجم جهان هستیم، در سایر اقلام مثل گردو، کشمش، آفتابگردان و… نیز همین اتفاق رخ داده است.
 رئیس اتحادیه آجیل و خشکبار، شیوه کشاورزی سنتی کشور را مورد انتقاد قرار می‌دهد و اعتقاد دارد که این شیوه کشت و آبیاری باعث شده تا بازارهای جهانی را از دست بدهیم، چراکه محصولات به لحاظ قیمتی رقابتی نیستند.  به گفته او، امریکا امروز که نخستین تولیدکننده پسته است برای افزایش سهم بازارش بنا دارد قیمت محصولاتش را 2 دلار کاهش دهد تا بازار بیشتری داشته باشد.کاهش ارزش پول ملی، کشاورزی سنتی و نوسانات اقتصادی سبب شده تا وضعیت بازارهای داخلی نابسامان شود و سهم خود را در بازار جهانی از دست بدهیم.
ارزانی ممقانی اظهار می‌کند که با توجه به نوسان قیمت دلار نمی‌توان مرزی برای کف و سقف قیمت آجیل و خشکبار تعیین کرد، چراکه هر روز قیمت‌ها متناسب با نرخ دلار تغییر می‌کند.
محمد صالحی، رئیس هیأت مدیره انجمن پسته هم نظر مشابهی در خصوص تأثیر قیمت نوسانات ارز در تعیین نرخ آجیل خصوصاً پسته در شب عید دارد و می‌گوید: در حال حاضر ۹۰ درصد پسته ایران صادر می‌شود، قیمت این محصول به دلار وابسته است و به دلیل افزایش قیمت دلار در چند ماه اخیر، قیمت پسته هم تغییر کرد. به این دلیل که بیشتر تولید پسته کشور صادراتی است. کشاورز محصول خود را که با مشکلات فراوان تولید می‌کند به کسی که با قیمت بیشتر خریداری می‌کند، می‌فروشد. کشاورزان با قیمت مشخص، جنس خود را به تجار و فروشندگان داخلی ‌می‌فروشند. بازار تجارت، بازار آزاد است و ما نمی‌توانیم به کشاورز بگوییم برای کنترل قیمت، جنس خود را به چه کسی بفروشد.
 او بخشی از این گرانی را هم به دوش فروشندگان می‌اندازد و آنان را در افزایش قیمت بی‌تقصیر نمی‌داند و عنوان می‌کند: کشاورز ۴۰ درصد زیر قیمت بازار، جنس را به خریدار می‌فروشد و گرانی پسته بیشتر توسط فروشنده‌ها اعمال می‌شود. ۵ درصد محصول کشاورزان به صورت دستچین و یک‌دست است. محصولات ارزان‌تر هم در بازار وجود دارد که ارزان‌تر خریداری شده است. ما نباید تحت تأثیر قیمت‌هایی که در فضای مجازی و کانال‌ها منتشر می‌شود، قرار بگیریم. قیمت‌ یک میلیون تومان و بالاتر برای هر کیلو که اعلام می‌شود برای آن ۵ درصد پسته صادراتی و دستچین‌شده است؛ کشاورزان با قیمت ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان پسته خود را به خرده‌فروشان می‌فروشند که اگر قیمت‌های اعلام شده واقعی باشد یعنی فروشندگان حداقل ۱۶۰ درصد روی قیمت خریداری شده سود می‌برند که چنین چیزی واقعیت ندارد. پسته‌های لوکس و دستچین همیشه قیمت بالایی داشته‌اند و قیمت آنها تا دو برابر قیمت میانگین برای پسته‌های درجه یک بوده است.
 در این نوسانات قیمت آجیل و خشکبار، عمده‌ترین آجیل‌هایی که بر سفره شب عید می‌نشیند از جمله پسته، تخمه، بادام ایرانی و بادام هندی چهار قلمی است که قیمت‌های متفاوتی دارند. به طوری که انواع پسته از اکبری تا احمد‌آقایی و کله‌قوچی رقمی بین هر کیلو 580 هزار تا یک میلیون و 450 هزار تومان را به خود اختصاص داده است. تخمه جابانی مشهور به ژاپنی هم از معمولی تا ممتاز رقمی بین هر کیلو 200 تا 400 هزار تومان بنا به منطقه شهری در نوسان است. بادام درختی هم در این بازار گرانی سهم دارد که قیمت آن به هرکیلو 500 هزارتومان رسیده است. بادام هندی که بین بسیاری از مشتریان از محبوبیت خاصی برخوردار است، رقمی بین هر کیلو 550 تا 900 هزار تومان را رکورد زده است.