سران جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای اولین بار طی 5 ماه اخیر در حاشیه کنفرانس مونیخ دیدار کردند
از صلح تا منازعه در یک نیمروز
شقایق بردبار
خبرنگار
در پی مذاکرات مشترک آنتونی بلینکن با الهام علی اف و نیکول پاشینیان، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان از احتمال رسیدن به توافق با نخست‌وزیر ارمنستان خبر داد. علی اف در حالی نوید صلح داد که برخی خبرها از بروز تنش در نشست دوم سران دو کشور حکایت دارد و پس از نشست نیز علی‌اف با وجود ابراز امیدواری‌هایش همچنان به حملات لفظی علیه ایروان ادامه داد.
به گزارش خبرگزاری رویترز، در نشست سه‌جانبه‌ای که روز شنبه در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ برگزار شد، دو طرف بار دیگر مسائل فی‌مابین درباره مناقشه قره‌باغ را مرور کردند و از مواضع خود درباره گذرگاه لاچین و... سخن گفتند. تنش‌ها بین دو کشور اکنون دو ماه است که دیگر بار درپی محاصره کریدور لاچین بالا گرفته است. این کریدور که تهران نیز خواهان بازگشایی آن شده، تنها مسیر زمینی است که دسترسی ارمنستان را به طور مستقیم به قره‌باغ فراهم می‌کند. محاصره لاچین در دو ماه گذشته باعث به وجود آمدن شرایط انسانی در این منطقه شده و مردم را از دسترسی‌های روزانه و تأمین مایحتاج خود محروم کرده است. ضمن اینکه به گفته پاشینیان امنیت مردم این منطقه نیز به مخاطره افتاده و از جمله اخیراً اتوبوسی که حامل زنان و کودکان بود، مورد حمله نقابداران جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. از همین رو نیز در اولین نشست رودر روی نخست‌وزیر ارمنستان و رئیس جمهوری آذربایجان از ماه اکتبر 2022 (مهرماه) به این سو لاچین جایگاهی ویژه داشت.
در پی این نشست علی اف در سخنانی خطاب به خبرنگاران با اشاره به اینکه پیشرفت‌هایی در پیمان صلح به وجود آمده، ابراز امیدواری کرد دو طرف بتوانند به توافق صلحی دست یابند. او همچنین به بسته پیشنهادی که سه روز قبل از دیدار شنبه از سوی نخست‌وزیر ارمنستان به باکو رسیده بود، اشاره و تأکید کرد: «سه روز پیش پیشنهادهای جدیدی از ایروان دریافت کردیم که در حال بررسی آنها هستیم. به نظر می‌رسد بتوانیم بر سر این مفاد به توافق دست یابیم.» هر چند وی هیچ توضیحی درباره جزئیات این پیشنهاد نداد اما برخی منابع اعلام کردند که مفاد این پیشنهاد درباره گذرگاه زنگزور که جمهوری آذربایجان تأکید بر گشوده شدن آن دارد و همین طور رفع محاصره لاچین بوده است. علاوه بر این برخی منابع حاضر در کنفرانس امنیتی مونیخ نیز اعلام کردند، در نشست سه‌جانبه امریکا، جمهوری آذربایجان و ارمنستان، باکو به ایروان پیشنهاد داده است پست‌های بازرسی در مرز دو کشور ایجاد شود.
در همین حال ارمنستان نیز بعد از این نشست بر عزم این کشور برای دستیابی به پیمان صلح با جمهوری آذربایجان تأکید کرد.
تنش در فضای نشست دوم
با وجود فضای امیدوار کننده‌ای که در نشست روز شنبه الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان وجود داشت و همگان را به این باور رساند که مردم لاچین بزودی از وضعیت بن‌بستی که در آن گرفتار شده‌اند، رها خواهند شد، نشست دوم آنها که شنبه شب در قالب پنلی با عنوان «ایجاد امنیت برای قفقاز جنوبی» برگزار شد، به تنش انجامید و دو طرف نشان دادند که هنوز برای رسیدن به توافق فاصله‌ای بسیار دارند و علیرغم اصرار ایروان بر رفع محاصره لاچین به عنوان یکی از مفاد پیمان صلح با باکو که مورد حمایت ایران هم هست، علی‌اف همچنان اصرار بر حفظ مواضع خود دارد.
در این نشست کار تا آنجا کشیده شد که الهام علی‌اف زبان ملایمی را که در نشست نخست با حضور آنتونی بلینکن داشت در ابتدای همین نشست کنار گذاشت و بنا بر گزارش رویترز ارمنستان را متهم کرد که بیش از 30 سال است خاک جمهوری آذربایجان را اشغال کرده است. البته پاشینیان نیز ساکت ننشست و گفت: «باکو در حال انتقام‌جویی است. اما آیا باید از نشست مونیخ برای نفرت پراکنی و حملات لفظی استفاده کرد یا بهتر است همگان به بهتر کردن شرایط و برطرف کردن بحران بیندیشند.»
او همچنین در پاسخ به علی‌اف که تأکید می‌کرد، در جمهوری آذربایجان چیزی به اسم قره‌باغ کوهستانی معنا ندارد، گفت: «قره‌باغ کوهستانی و گذرگاه لاچین وجود دارند و باید طبق بیانیه سه‌جانبه‌ای که 9 نوامبر 2020 از سوی هر دو طرف امضا شد، بازگشایی شود.»
اشاره او به درگیری 6 هفته‌ای بود که در سال 2020 منجر به کشته شدن هزاران نفر در منطقه مورد مناقشه شد و در نهایت با آتش‌بس و میانجیگری روسیه این نزاع متوقف شد و جمهوری آذربایجان مناطق بسیاری از ارمنستان را بازپس گرفت؛چیزی که در نهایت منجر به بالا گرفتن نارضایتی‌ها در داخل ارمنستان علیه پاشینیان شد. با این حال هر دو طرف طی دو سال با وجود درگیری‌های پراکنده فضای نسبتاً آرامی را پشت سر گذاشتند، اما ۱۲ دسامبر ۲۰۲۲ پس از اینکه چند شهروند جمهوری آذربایجان که خود را کارشناس محیط زیست معرفی می‌کردند، گذرگاه لاچین را در نقطه‌ای که صلحبانان روسیه مستقر هستند، مسدود کردند، تنش‌ها بین باکو و ایروان دیگر بار شعله کشید.
با وجود هشدارهای جهانی به جمهوری آذربایجان برای رفع محاصره لاچین، باکو هنوز هم مدعی است که هیچ راهی را مسدود نکرده و خودروها می‌توانند به راحتی از گذرگاه عبور کنند. ادعایی که ایروان آن را رد می‌کند.