بیتا میرعظیمی
خبرنگار

 تالاب صالحیه که از دیرباز گستره آبی و زیست محیطی دو استان البرز و قزوین بوده، چند سالی است که با کمبود بارندگی و عدم تأمین حقابه، به مرز خشکیدگی کامل رسیده است. حتی بارش‌های اخیر نیز نتوانست جان این تالاب فصلی را نجات دهد! حالا این تالاب که روزگاری نماد آب و زندگانی استان البرز به‌شمار می‌رفت، به اندازه‌ای خشک شده که دیگر اثری از بال و پر زدن پرندگان مهاجر نیز در آن دیده نمی‌شود؛ زخم کاری این خشکیدگی، چرای بی‌رویه شترهای غیربومی و وجود یک زهکش _که تا عمق جان تنها تالاب استان البرز نفوذ کرده_ طبق گفته مدیرکل محیط زیست البرز به «ایران» بیش از 10 هزار هکتار از اراضی تالاب را به کانون مستعد گردوغبار با شدت کم تبدیل کرده است؛ گردوغباری که دیر یا زود دودش به چشم مردم استان‌های البرز، قزوین و تهران می‌رود! اوضاع تالاب به حدی بحرانی است که «علی سلاجقه» رئیس سازمان حفاظت‌محیط زیست در یازدهمین جلسه ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار، با اشاره بر ضرورت ساماندهی و احیای «صالحیه» در کوتاه مدت، خواستار تشکیل کارگروه مشترکی با حضور وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت‌محیط زیست برای اجرای برنامه‌های مصوب ستاد در اسرع وقت شد.«مجید درگی» مدیرکل حفاظت‌محیط زیست استان البرز، با اشاره به مساحت 16 هزار هکتاری محدوده تالاب صالحیه در استان البرز به «ایران» می‌گوید: «صالحیه» تالابی فصلی است، بدین معنی که همانند دیگر تالاب‌ها، همیشه آب ندارد. در حقیقت آب این تالاب تابعی از میزان بارندگی سالانه و سیلاب جاری شده از بالادست است. بنابراین هر سال که وضعیت بارندگی خوب باشد و میزان قابل توجهی آب وارد تالاب شود، طبیعتاً آب بیشتری نیز به تالاب می‌رسد. در نتیجه سالی هم که خشکسالی باشد، آب کمتری به تالاب رسیده و زودتر نیز خشک می‌شود.

زهکشی که جان تالاب را گرفت!
او می‌گوید: اتفاقات افتاده طی سال‌های گذشته، نفس تالاب صالحیه را به شماره انداخته است. حدود 15‌سال پیش یک زهکش توسط وزارت جهاد کشاورزی با هدف توسعه بخش کشاورزی در منطقه احداث شد. طول این زهکش حدود 48 کیلومتر است که از استان قزوین شروع شده و پس از عبور از تالاب صالحیه، به رودخانه شور ختم می‌شود. این زهکش طی سال‌های گذشته آب‌های جاری به سمت تالاب و حتی آب سطحی موجود در آن را با خود از منطقه خارج کرده است. قبل از احداث این زهکش، تالاب صالحیه همیشه پرآب نبود، اما سطح آب‌های زیرزمینی به دلیل نفوذ آب به داخل خاک بسیار بالا بود. به گونه‌ای که گفته می‌شود طی 10-15 سال گذشته، این تالاب کاملاً حالت باتلاقی داشته و هر خودرویی با عبور از این منطقه در باتلاق گیر می‌کرده است. مجید درگی تأکید می‌کند: این منطقه به دلیل قرارگیری در پایین‌ترین نقطه استان البرز، همچون ته کاسه‌ای است که تمامی سیلاب‌های منطقه را در خود جمع می‌کند. طبیعتاً هر سالی که بارندگی خوبی وجود داشت، آب بیشتر جمع شده و زیستگاه خوبی برای پرندگان مهاجر می‌شد اما با احداث این زهکش، نفوذ آب به درون خاک کاهش پیدا کرده و سطح آب‌های زیرزمینی تقلیل پیدا کرد. در نتیجه تمام سطح خاک خشک شده و این منطقه را به بیابانی خشک تبدیل کرد. از سویی دیگر، فضا برای ورود دام‌های غیرمجاز به این منطقه فراهم شده است. این در حالی است که پیشتر، دام‌ها به دلیل شرایط باتلاقی قادر به حضور در منطقه نبودند. کمی آب از یک طرف و شرایط مهیا شده برای ورود دام‌های غیرمجاز، باعث تخریب و نابودی پوشش گیاهی منطقه می‌شود.

تبدیل وسعت تالاب 83 هزار هکتاری به 9 هزار هکتار
 به گفته این مقام مسئول، نقشه‌های هوایی در سال 1368 پوشش گیاهی متراکم در تالاب را بالغ بر 83 هزار هکتار نشان می‌دهد. چیزی حدود 2 برابر پهنه کل تالاب صالحیه و‌الله آباد قزوین که هم‌اکنون حدود 40 هزار هکتار است. اما اکنون در نتیجه تغییرات اقلیمی و احداث این زهکش، پوشش گیاهی متراکم این منطقه از 83 هزار هکتار به 9 هزار هکتار رسیده است! جالب اینجاست که همین میزان باقی مانده نیز توسط شترهای سرگردان در منطقه، چرا شده و این روند ادامه دارد.
 وی تصریح می‌کند: برای نجات «صالحیه»، ستاد احیای تالاب تشکیل شده و با طرح چالش‌های موجود در شورای برنامه‌ریزی استان، مصوبات خوبی تصویب شده است. بر این اساس، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی برای جلوگیری از خروج آب، مکلف به اصلاح این زهکش شدند. از سویی دیگر جهاد کشاورزی و منابع طبیعی به منظور احیای پوشش گیاهی، مکلف به ممانعت از ورود دام به محدوده تالاب شدند. تمامی چالش‌های موجود در جلسه‌ای در ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت گرد و غبار مشخص شده و تصمیمات خوبی نیز اتخاذ شده است.

گردوغبار در کمین است!
مدیرکل حفاظت‌محیط زیست استان البرز، اظهار امیدواری می‌کند که این نشست‌ها در نهایت منجر به زنده شدن دوباره تالاب صالحیه و بازگشت پرندگان مهاجر به این استان و احیای زیبایی‌های این تالاب شگفت‌انگیز شود. هر چند که تأکید کرد تخریب اکوسیستم تالاب، در یک فرایند 10-15 ساله رخ داده و نمی‌توان این حجم بزرگ از تخریب را ظرف 1-2 سال آینده جبران کرد! در بهترین حالت ممکن، اگر برنامه‌ها و سیاست‌ها به‌درستی انجام شود، احتمالاً در یک فرایند 5 ساله ممکن است این ستاد مشکلات را حل کند و جان تالاب را نجات دهد.
وی تبدیل تالاب به کانون گردوغبار را یک موضوع ملی می‌داند و می‌گوید: اگر این روند تغییر نکند، مردم البرز و شهرهای همجوار مانند تهران در معرض گردوغبار قرار گرفته و مشکلات زیادی به آنها تحمیل خواهد شد. ناگفته نماند که در پاییز سال‌جاری، هیچ پرنده مهاجری در تالاب صالحیه مشاهده نشد اما با آغاز بارندگی‌ها و آبگیری تالاب، گزارشاتی از استقرار چند دسته از پرندگان مهاجر ارائه شده است.