گروه اقتصادی / افزایش 20 میلیون مترمکعبی میزان مصرف گاز در بخش خانگی در دی‌ماه امسال نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل،  نشان از رشدی  قابل توجه و معنادار از مصرف گاز خانگی در کشور دارد.
این میزان افزایش مصرف گاز در بخش خانگی را می‌توان در نوع خود یک رکورد محسوب کرد. در سال‌های اخیر، میزان مصرف گاز در ایران، همواره روندی صعودی  به خود گرفته  به نحوی  که میزان مصرف گاز در بخش‌های خانگی و تجاری، مرزهای 700 میلیون مترمکعبی در روز را هم پشت سر  می‌گذارد. این جهش مصرف، رشد  150 میلیون مترمکعبی مصرف روزانه گاز را در شرایط فعلی در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل به تصویر کشیده است. میزان مصرف گاز مورد اشاره را می‌توان معادل تولید 6 فاز میدان گازی پارس جنوبی ارزیابی کرد. کمتر کسی باور می کند که ایران 6.7 برابر بیشتر از سرانه مصرف گاز دنیا و سه برابر بیشتر از کل اتحادیه اروپا گاز مصرف کند، با جمعیتی حدود 80 میلیون نفر! از استان‌هایی چون تهران، خراسان رضوی، اصفهان و مازندران، به عنوان  بیشترین مصرف‌کنندگان گاز در بین سایر استان‌های کشور یاد می‌شود.
جالب‌تر از آن، اینکه سهم شهر تهران از مصرف گاز حدود ٩ درصد نسبت به کل کشور است؛ مجموع میزان گاز مصرف شده بخش خانگی با ٥٣ درصد بالاترین سهم مصرف را در این شهر به خود اختصاص داده است.
ایران با دارا بودن حدود ۳۳ هزار میلیارد متر مکعب ذخایر گاز قابل استحصال ، ۱۷ درصد از ذخایر گازی جهان را به خود اختصاص داده و بالاتر از قطر و قبل از روسیه دارای دومین ذخایر گازی جهان به شمار می‌رود.
براساس گزارش‌ها در سال ۲۰۲۲، ایران با تولید ۲۵۷ میلیارد مترمکعب گاز، معادل ۶.۴ درصد از کل تولید جهان، یا همان سومین تولیدکننده گاز جهان به حساب می‌آید.
در عین حال، با مصرف ۲۴۱ میلیارد متر مکعب گاز یا معادل ۶ درصد از کل گاز مصرفی جهان، چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز جهان را به نام خود زده است. اولین انتقاد به این روند  مصرف بالا در کشور، اختصاص سهم بسیار ناچیز به بخش صادرات گاز است؛ چیزی حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب. عامل بعدی این ناهماهنگی در میزان تولید و مصرف بروز چالش مهم ناترازی است. چالشی که امسال به دنبال افزایش شدید سرمای هوا نمود بیشتری هم یافت. افزایش میزان مصرف گاز خانگی از روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب در فصل گرم سال به محدوده ۶۵۰ میلیون مترمکعب در شرایط فعلی، ناترازی گازی حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز را به دنبال داشته است. ناترازی گاز در زمستان را می‌توان یکی از یادگارهای دولت قبل برای دولت سیزدهم به شمار آورد که ناشی از فاصله بین تولید و مصرف گاز است.
ناترازی گاز، در یک تصویر کلی دارای دو بعد ناترازی فصلی و سالانه است؛ هرچند معضلی که اکنون بیشتر دامن صنعت گاز کشور را گرفته، ناترازی فصلی است. درمان ناترازی فصلی در بیشتر کشورهایی که گاز سهم جدی در سبد مصرفی آنها بازی می‌کند، ذخیره‌سازی گاز طبیعی است. عاملی که در دولت قبل و با انحلال شرکت ذخیره‌سازی گاز طبیعی به فراموشی سپرده شد. در شرایط فعلی حداکثر ذخیره‌سازی در کشور حدود 28 میلیون مترمکعب در دو مخزن شوریجه و سراجه بوده، درحالی که دست‌کم باید 10 درصد تولید کشور ذخیره‌سازی شود.
ایران نیز به‌عنوان سومین تولیدکننده و چهارمین مصرف‌کننده گاز، باید در گام اول به سهم ۱۰ درصدی ظرفیت ذخیره‌سازی به کل مصرف و در گام بعد به سهم ۲۰ درصد دست یابد. راه دیگر، جلوگیری از تشدید ناترازی گاز در بخش‌های مختلف بوده و از آنجایی که بخش عمده شبکه گازرسانی کشور تکمیل شده، از این پس، رویکرد کشور در سمت مصرف باید اصلاح الگوی مصرف با هدف تثبیت و کاهش نرخ رشد مصرف در بخش‌های مختلف باشد. از حذف یارانه انرژی از زنجیره گاز و انتقال آن به ابتدای زنجیره به‌منظور تخصیص بهینه یارانه انرژی به عنوان روش دیگر درمان ناترازی گاز یاد می‌شود.  به‌منظور ایجاد زمینه واقعی برای مدیریت یارانه انرژی، پیشنهاد می‌شود  که کل گاز غنی و منابع حاصل از آن در ابتدای زنجیره در اختیار دولت قرار گیرد، یارانه از طول زنجیره حذف شود و به‌طور مستقیم توسط دولت به مصرف‌کننده نهایی (بخش خانگی، صنعت و نیروگاه) تخصیص یابد. در اینجا هیچ‌گونه افزایش قیمتی متوجه مصرف‌کننده نهایی نخواهد بود.
اولویت‌دهی به تسویه گواهی صرفه‌جویی انرژی مبتنی بر ماده ۱۲ و بازار بهینه‌سازی راهکار دیگری بوده که در این مسیر بسیار مؤثر است. مشکل عمده در اجرایی نشدن بهینه‌سازی مبتنی بر ماده ۱۲ و بازار بهینه‌سازی انرژی، تسویه نشدن گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی است.
هم‌اکنون منابع حاصل برای این ماده در قالب مصارف تبصره ۱۴ دیده شده که هیچ‌گاه محقق نمی‌شود، بنابراین دولت باید به‌منظور عملیاتی شدن پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی در ابعاد گسترده، تسویه اوراق صرفه‌جویی انرژی را از طرق مختلف نظیر تهاتر با قبوض انرژی یا بدهی‌های مالیاتی دارنده گواهی، تخصیص بخشی از منابع تبصره ۱ برای بازپرداخت طرح‌های بهینه‌سازی مصرف و امکان تبدیل گواهی صرفه‌جویی به سایر اوراق مالی را در اولویت قرار دهد. از خود تأمینی گاز صنایع عمده از طریق ورود به حوزه بالادستی گاز با اولویت گازهای مشعل به عنوان راهکاری مؤثر یاد می‌شود.
با توجه به ذخایر بالای گاز کشور و در اولویت قرار نداشتن توسعه بخشی از میدان‌های گازی به‌دلیل کمبود منابع مالی و نرخ پایین بازگشت سرمایه و از سوی دیگر، سهم بیش از ۲۰ درصدی از مصرف گاز طبیعی توسط صنایع عمده، پیشنهاد می‌شود همانند نیروگاه‌های خود تأمین برق، گاز مورد نیاز این صنایع به‌صورت خود تأمین از طریق سرمایه‌گذاری صنایع عمده در حوزه بالادستی گاز ابتدا در طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل و در گام بعد، توسعه میدان‌های کوچک گازی انجام شود. تأمین مالی توسعه میدان‌های بالادستی ازمحل صادرات:  با توجه به قیمت پایین گاز در کشور، نرخ بازگشت سرمایه‌گذاری در میدان‌های گازی بویژه میدان‌های فاقد میعانات گازی بسیار پایین است. از این رو فاقد توجیه اقتصادی بوده که با توجه به کمبود منابع مالی برای توسعه میدان‌ها، پیشنهاد می‌شود در تنظیم قرارداد توسعه میدان اجازه صادرات بخشی از تولید میدان به کشورهای منطقه به سرمایه‌گذار داده شود که به‌دلیل امکان بازگشت سرمایه‌گذاری از محل عایدی میدان، انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاری را ایجاد می‌کند. روش دیگر، کارآمدسازی تعرفه‌گذاری گاز طبیعی است؛ ساختار کنونی تعرفه‌گذاری بخش خانگی ناظر به میزان مصرف و بخش صنعت ناظر به نوع واحد تولیدی بوده که فاقد کارآمدی لازم  است. بدین منظور، تعرفه‌گذاری فعلی در بخش صنعت که تنها دارای سه تفکیک کلی است، باید با جزئیات و وضوح بیشتر و براساس شاخص‌هایی نظیر سهم درآمد محصولات صادراتی صنایع به کل درآمد، شدت انرژی و سهم هزینه گاز در قیمت تمام‌شده محصولات، بازتعریف شود. در بخش خانگی نیز ضمن منطقی ساختن و تعریف درست ساختار پلکان‌های تعریف‌ شده بر اساس شرایط کنونی ساختمان‌ها باید به‌ گونه‌ای اصلاح شود که تفاوت معنادار قیمتی بین پلکان‌های پرمصرف و کم‌مصرف از طریق روش‌هایی نظیر تغییر در ساختار الگوی تعرفه‌گذاری برای مشترکان بالاتر از الگوی مصرف ایجاد شود.
دست آخر، فرهنگ‌سازی عمومی برای مصرف بهینه انرژی، روشی اثر گذار است که با توجه به سهم پایین هزینه گاز از کل هزینه‌های خانوار، گفته می‌شود که حساسیت افراد نسبت به مدیریت مصرف گاز و بهینه‌سازی چندان زیاد نیست.  در حال حاضر روزانه ۹۸۹ میلیون مترمکعب گاز خام از میدان‌های مستقل گازی و مشترک تولید می‌شود که بعد از جداسازی میعانات گازی حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز مصرفی به‌ دست می‌آید. گفته می‌شود که رشد مصرف گاز در کشور در زمینه‌هایی همچون مصارف خانگی سالانه
۶ درصد، بخش‌های عمده ۵ درصد و در بخش نیروگاهی ۴ درصد برآورد می‌شود. رشد شدت مصرف انرژی در کشور نسبت به مصرف جهانی بیش از دو برابر بوده به نحوی که ایران در رتبه اول شدت مصرف انرژی جهان قرار دارد. گویا در سال ۲۰۲۰ در سراسر جهان حدود ۳۵ میلیارد دلار یارانه برای گاز اختصاص یافته  که سهم ایران ۲/۱۲ میلیارد دلار یعنی ۴۰ درصد این میزان است. سید مهدی علوی‌نیا، سرپرست طرح بهینه‌سازی مصرف گاز شرکت ملی گاز ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» با بیان اینکه در حال حاضر نرخ خرید هر مترمکعب گاز در بخش خانگی کشورهای اروپایی بیش از یک دلار است، تصریح کرده که  در کشور ما نرخ خرید هر مترمکعب گاز در پله اول در بخش مصارف خانگی حدود 414 ریال است، هرچند با فرض در نظر گرفتن نرخ
6 هزار تومانی برای پله آخر فرد پرمصرف، باز هم این دسته از افراد بدمصرف از یارانه زیادی در زمینه گاز بهره می‌برند. سرپرست طرح بهینه‌سازی مصرف گاز شرکت ملی گاز ایران گفت: شدت مصرف انرژی در کشورهایی همچون روسیه و امریکا به‌عنوان تولیدکنندگان گاز به مراتب کمتر از ایران بوده، حال آنکه میزان ثروتی که روسیه و امریکا از مصرف گاز تولید می‌کنند، بسیار بالاتر از ایران است. از نگاه او، مصرف 700 میلیون مترمکعبی گاز در مقایسه با جمعیت حدود 80 میلیون نفری بسیار بالا است و میزان مصرف گاز خانگی در ایران حتی 6 برابر دنیا است. علوی‌نیا گفت: به‌ دلیل بالا بودن قیمت گاز در اروپا، تمامی فاکتورهای کاهش مصرف رعایت می‌شود تا قیمت گاز برای مصرف‌کننده بالا نرود در حالی‌که در کشور ما چون قیمت گاز بسیار پایین است موارد جلوگیری از افزایش مصرف رعایت نمی‌شود.