نگاهی به جایزه 21 ساله کتاب دفاع مقدس
بی‌پولی ناشران یا غربت کتاب دفاع مقدس؟
بیست‌و‌یکمین دوره جشنواره انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس درحالی با تلاش برای جبران ضعف‌‌های دوره‌‌های قبل همراه بود که هنوز بسیاری از ناشران و نویسندگان را با 21 سال سابقه فعالیت با خود همراه نکرده است. جشنواره، انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی است که در ایستگاه بیست‌و‌یکم خود ایستاده و از قضا همچنان از سوی متولیان، نویسندگان و اهالی ادب و هنر کیفی‌سازی آن مورد تأکید است. تا جایی که مهدی امیریان، رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس درباره اقداماتی برای بالا بردن کیفیت کتابهای این حوزه گفت: نگاهی که در سازمان بوده، ابتدا بر افزایش کیفیت استوار بوده و تشکیل دبیرخانه کتاب سال دفاع مقدس و انتخاب نصرت‌الله صمدزاده هم در همین راستا است.
وی افزود: گروه‌هایی که از نخست در دبیرخانه انتخاب کتاب سال دفاع مقدس تشکیل شده، نگاه کیفی به آثار دفاع مقدس است. نه‌تنها در دبیرخانه بلکه این نگاه کلی در تولید همه آثار در بنیاد حفظ آثار ساری و جاری است. ما به‌عنوان سازمان تخصصی متولی این هستیم که بتوانیم این اصل، ارتقای محتوا و کیفیت کتب دفاع مقدس را در این سازمان تخصصی دنبال کنیم. تمام جشنواره‌هایی که در سازمان برگزار می‌شود اعم از جایزه کتاب سال، جایزه شعر، جایزه یوسف و... جزو سیاست‌های سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس است که هدف ارتقای کیفیت آثار است و البته کیفیت‌سنجی وجود دارد.
این جشنواره، شش گروه اصلی شامل گروه پژوهش، گروه مرجع‌نگاری، گروه مستندنگاری، ادبیات، هنرها و کودک و نوجوان دارد که در بیست‌و‌شش شاخه سازماندهی شد و سه گروه جنبی ترجمه، خادمان نشر و بخش ویژه نیز برای آن پیش‌بینی شده است. طبق اعلام دبیرخانه در مجموع برگزیدگان ۱۸ کتاب از دو هزار و دو عنوان برگزیده و ۴۶ کتاب تقدیری و همچنین ۶۰ کتاب به همراه ناشر، خبرنگار و کتابدار برتر در این دوره معرفی شدند. به‌منظور بررسی وضعیت فعلی جشنواره و ترسیم مسیر راه، دوره‌‌های بعد از زبان یکی از نویسندگان و محققان حوزه ادبیات دفاع مقدس و سرداور گروه مستندنگاری جشنواره، محمد قاسمی‌پور گفت‌وگویی داشتیم تا خوانندگان «ایران جمعه» با آخرین وضعیت جشنواره مطلع شوند.
دخالت و نفوذی در انتخاب آثار نداریم
وی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین اتهام‌‌ها به جشنواره‌‌های این‌چنینی این است که در انتخاب کتب دخالت دولت وجود دارد و اینکه مثلاً در اعمال‌نظر‌‌ها نفوذی صورت می‌گیرد، تصریح کرد: بنده چند دوره در این جشنواره داور و سرداور بودم و امسال که گستردگی آثار بیشتر بود و فقط در بخش مستند هزار و 73 کتاب را بررسی کردیم، اعمال‌نظر و اعمال سیاستی به معنی منفی کلمه ندیدم.
وی با اشاره به اینکه سازمان برگزارکننده از نقطه‌نظرات اهالی فن و داوران استقبال می‌کرد، اضافه کرد: حتی در بحث داوری خود را کنار کشیدند و فضایی برای نقطه‌نظرات اصولی فراهم شد.
استانداردسازی داوری در این دوره
قاسمی‌پور یکی از تمایزات این دوره جشنواره را بحث استانداردسازی داوری عنوان کرد و افزود: قبلاً این انتقاد وارد بود که داوری‌‌ها بر‌اساس آشنایی و رفاقت انتخاب می‌شود و با توجه به اینکه جامعه فعال ادبیات دفاع مقدس مشخص و چهره‌‌های سرشناس نیز کاملاً معلوم است، این نظر وجود داشت که مثلاً فلان افراد در چند دوره داوری دیده شده‌اند و فهرست‌ها یا گرایش‌ها تکرار می‌شود.
وی با اذعان به اینکه در این دوره، تیم‌‌های داوری با لحاظ کردن تما‌می ایرادات و اشکالات وارده در دوره‌‌های قبل شکل گرفت، ادامه داد: این‌بار روند انتخاب داوران تغییر کرد و حتی اگر داوران قبلی افراد مقبولی بودند، بر‌اساس یک چهارچوب مشخص‌تر داوران این دوره انتخاب شدند.
این نویسنده با بیان اینکه تعیین داوران با نگرش‌‌های مختلف اقدام قابل توجهی بود، متذکر شد: تنوع دیدگاه و همچنین مستقل بودن در این دوره از جشنواره بر انتخاب داوران سایه انداخته و اقدام بسزایی است.
به گفته فعال ادبیات دفاع مقدس حتی برای اولین‌بار از اساتید دانشگاهی که در تدریس ادبیات، خاطره‌نگاری و دفاع مقدس در دانشگاه‌‌ها فعالیت دارند، دعوت به عمل آمد که این اقدام می‌تواند منجر به توسعه جشنواره و رونق آن در دانشگاه‌‌ها شود و به دلیل ارتباط اساتید با دانشجویان منجر به شناساندن هرچه بیشتر آن خواهد شد. قاسمی‌پور به استقبال اساتید دانشگاهی از مشارکت‌شان در جشنواره اشاره کرد و افزود: در عین حال در ساماندهی گروه‌‌های مختلف جشنواره نیز شاهد تنوع و استفاده از دیدگاه‌‌های جدید بودیم.
برخی ناشران از ارسال کتاب خودداری می‌کردند
در عین حال سرداور گروه مستندنگاری جشنواره انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس یکی از مشکلات جشنواره را فقر حضور ناشران عنوان کرد و گفت: نویسنده‌‌ها بیش از ناشران از جشنواره استقبال می‌کنند.
وی با اشاره به کم‌اطلاعی برخی ناشران و ضعف تبلیغ‌‌ها از سوی دبیرخانه جشنواره گفت: در صحبتی که با برخی ناشران داشتیم، این‌طور عنوان می‌کردند که به‌دلیل هزینه بالای چاپ کتاب، قادر به ارسال نسخ آن به دبیرخانه نیستند.
به گفته قاسمی‌پور، برای حل این مشکل حتی دریافت امانی کتاب و دریافت یک نسخه به جای دو یا سه نسخه مطرح شد تا بتوانیم مشکل مشارکت را حل کنیم، اما در عین حال لازم است که ناشران نیز در دوره‌‌های بعد، جشنواره را در مراحل تولید و نشر خود گنجانده و نسبت به شرکت در آن برنامه‌ریزی کنند.
وی تصریح کرد: حتی موارد مشابه از سوی نویسندگان نیز دیده می‌شد و به عنوان مثال نویسنده‌ای از یکی از شهرستان‌‌ها تأکید کرد که بعد از مطالعه کتاب به وی بازگردانده شود. امسال جشنواره برای دریافت آثار تا یک ماه هم تمدید شد چرا که بسیاری از کارهای شاخص نرسیده بود.
مشکل سبک‌شناسی در ادبیات دفاع مقدس جدی است
این نویسنده یکی از مشکلات کیفی کتب واصله را قالب‌شناسی و سبک‌شناسی عنوان کرد و افزود: متأسفانه کتابهای دفاع مقدس در زیرشاخه‌‌های درست ساماندهی نمی‌شوند و ما مشکل جدی در قالب‌شناسی داریم. مثلاً عنوان کتاب با اطلاعات فیپا و یا عنوان با محتوای کتاب همخوان نیست.
وی افزود: مشکل دیگر سبک است. به عنوان مثال، کتابی که تحت عنوان خاطره به دست ما رسیده از اواسط کتاب به زندگینامه تبدیل شده یا برخی کتابهای یادنامه‌ای که از کنگره تکریم و بزرگداشت شهدا تدوین می‌شود، قالب مناسبی ندارد. این در حالی است که چنین کتبی نباید شکل مجله به خود بگیرد.
محقق ادبیات دفاع مقدس معتقد است چنین روندی داوری کتب را با مشکل مواجه می‌کند و انتظار می‌رود ناشران به‌جای تعجیل در چاپ کتب نسبت به استانداردسازی کتاب‌‌ها اقدام کنند و کیفیت تولیدات خود را ارتقا دهند.