نگاهی به کلیساهای ایران به بهانه ولادت حضرت مسیح(ع)
بر درگاه عیسی مسیح
شب 25 دسامبر همزمان با برگزاری مراسم جشن میلاد مسیح در کلیسای وانک اصفهان، ازدحام جمعیت باعث شد، در اصلی این کلیسا تاریخی را یک ساعت زودتر از موعد مقرر ببندند. متأسفانه در ادامه، لحظات بدی رقم خورد. جمعیت انبوه با صدای بلند جملاتی را خطاب به عیسی مسیح پیامبر خدا می‌گفتند که نه در شأن او و درگاه خانه‌اش بود و نه در شأن ایرانی مسلمان. این صحنه برای اهالی فرهنگ و هنر دردناک و خجالت‌آور بود. حرکات و کارهای تجمع‌کنندگان به حدی شنیع بود که هیچ گروه و آیینی حاضر نشده آنها را به گردن بگیرد. حال آنکه کدام اهل دانشی نیست که نداند عیسی مسیح و مادرش مریم عَذرا از شخصیت‌های مقدس برای مسلمانان هستند. این اتفاق و البته شروع سال نوی مسیحی بهانه‌ای شد تا کمی درباره تاریخ مسیحیت و پیروانش در ایران صحبت کنیم.
عطیه عیار
نویسنده
سابقه همزیستی پیروان مسیح با سایر مذاهب در ایران به قرن اول میلادی برمی‌گردد. در دوران ساسانیان که امپراطوری مسیحی روم قدرت داشت، بخشی از ایرانیان به این مذهب گرویدند. اما به خاطر اختلافات همیشگی ایران و روم باستان، مسیحیان ایرانی شرایط راحتی نداشتند. پس از ظهور عقیده نِستوری در مسیحیت (شاخه‌ای از مسیحیت که برای عیسی دو طبیعت «آدمی» و «پسر خدا/ لوگوس» قائل بودند)، کلیسای روم با آن به مقابله برخاست. برای همین حربه‌ای شد از سوی پادشاهی ساسانی علیه رومی‌ها و ایرانی‌های مسیحی به تشویق و حمایت حکومت به این فرقه ملحق شدند. از طرفی مسیحیان فراری از ظلم امپراطوری روم هم به ایران می‌آمدند. در نتیجه مسیحیت در ایران از چتر مسیحیت رومی و غربی خارج و به مسیحیت مشرقی معروف شد.
در اواخر دوره ساسانی، یزدگرد سوم از دربار چین خواست به ایرانی‌های مسیحی پناه دهد و این گونه شد که فرقه نستوری‌های ایرانی به چین رفتند و در آنجا کلیسا هم ساختند. به این کلیساها «معابد پارسی» می‌گفتند.
در حال حاضر مسیحی‌های ایران عمدتاً از تبار ارمنی‌ها و باقی کلدانی و آشوری هستند. ارمنستان اولین کشوری بود که مسیحیت را به عنوان دین رسمی انتخاب کرد. همسایگی این کشور با ایران و رفت‌وآمدهایی که در طول قرن‌ها بین دو سرزمین رخ داده، باعث شده بیشترین مکان‌های مقدس عیسوی در شهرهای شمال غربی ایران باشد. شاید بسیاری از ایرانی‌ها ندانند که اولین کلیسا جامع جهان در ایران ساخته شده است. ببینیم این کلیسا و بقیه کلیساهای مطرح ایران کجا هستند؟
کلیسای تادئوس مقدس
سال 66 میلادی، یکی از حواریون مسیح به نام تادئوس برای تبلیغ به ارمنستان رفت؛ پس از مدتی پادشاه، تادئوس، دختر خود و چند نفر از همراهانشان را به جرم مسیحی شدن می‌کشد. مزار تادئوس مدتی زیارتگاه بود تا اینکه در قرن سوم میلادی بر مزار او کلیسایی می‌سازند و نام وی را بر محل عبادتشان می‌گذارند. این کلیسا در استان آذربایجان غربی و 20 کیلومتری شمال شرق چالدران واقع است. در طی قرن‌ها متمادی به خطر حمله اقوام یا زلزله کلیسا آسیب‌هایی دیده اما هر بار بازسازی و مرمت شده است. به خاطر رنگ سیاه عمده سنگ‌ها به کار رفته در بنا کلیسا به قره‌کلیسا (کلیسای سیاه) هم معروف است. هر سال در مرداد به مناسب شهادت تادئوس مقدس، مراسمی مخصوص ارامنه در قره‌کلیسا برگزار می‌شود. به غیر از آن این کلیسای تاریخی همیشه برای بازدید عموم باز است.
کلیسای مریم مقدس زور زور
کلیسای مطرح دیگری در محدوده شمال غرب ایران، بنایی صلیبی و کوچک با نام کلیسای مریم مقدس زور زور است. این کلیسا در اصل زیرمجموع قره‌کلیسا بوده و اسقف اعظم قره کلیسا آن را در قرن 14 میلادی برای اهداف آموزشی ساخت. اما نکته خاص در تاریخ این کلیسا این است که سال 67 به خاطر آبگیری سد بارون در نزدیکی این کلیسا در معرض خطر بود که زیر آب برود.
در طرح‌های مختلفی که برای حفظ آن دادند این طرح به تصویب رسید و اجرا شد که کلیسا با همه مصالح موجودش عیناً به منطقه‌ای مرتفع‌تر در فاصله 600 کیلومتری مکان اصلی‌اش منتقل شود. این کار با همکاری معماران ارمنستانی و در مدت 25 روز انجام شد.
هر سه کلیسای فوق سال 1384 در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
کلیسای مریم مقدس
شهر تبریز یکی از شهرهایی است که جمعیت قابل توجهی از ارامنه در آن زندگی می‌کنند. کلیسای مریم مقدس از قدیمی‌ترین کلیساهای ارامنه در ایران در تبریز بنا شده است. تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست چون در چند دوره بازسازی شده است. با توجه به سبک تزئینات و مصالح، بنا اولیه احتمالاً بین قرن سیزده و چهارده میلادی و در دوره ایلخانان بوده است. اما قدیمی‌ترین سنگ قبری که در آن یافته‌اند برای قرن شانزده تا هفده میلادی است. بعد از زلزله ویرانگر تبریز اواخر قرن هجده میلادی (1158 شمسی)، این کلیسا به سبک صفوی بازسازی شد.
کلیسای سرخ‌آباد
کوچک‌ترین کلیسای جهان هم در ایران است. در روستایی به نام سرخ‌آباد، کلیسا سه در سه از دوران پهلوی اول باقی مانده است. این سازه را مهندسان ایتالیایی که برای ساخت راه‌آهن به آنجا آمده بودند، ساختند. بنای آن ویژگی و مصالح خاصی ندارد و همین کوچکی‌اش همیشه جالب بوده است. این کلیسا تحت نظر کلیسای خاصی نیست ولی زمانی برای مسیحیان کاتولیک بوده است.
وابستگی کلیساها
خوب است بدانید کلیساهای ایران زیرمجموعه کلیسا کاتولیک رم یا فرقه پروتستان نیستند؛ البته در ایران از هر سه فرقه مسیحیت، پیروانی داریم. اما بیشتر مسیحیان ایرانی یا از ارامنه هستند و وابسته به شورای خلیفه‌گری ارامنه یا آشوری ارتدوکس. برای همین عید اصلی مسیحیان و ارامنه ایرانی با عید جهان چند روزی فرق دارد. کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها روز 26 دسامبر (4 دی) را تولد حضرت عیسی می‌دانند و مسیحیان ایرانی طبق سنت مسیحیان اولیه، پنجم ژانویه (16 دی) را جشن می‌گیرند. تاریخ اول ژانویه هم تاریخی قراردادی برای شروع سال نوی رسمی کشورهای مسیحی است و دلیلی مذهبی ندارد.
پس دفعه بعدی که خواستید مری کریسمس بگویید و به در کلیساهای هموطنان مسیحی‌مان بروید اول از همه حواستان به تاریخ باشد و دوم لطفاً مراعات آداب آنها را بکنید.