به مناسبت سالگرد درگذشت علامه سید محمد حسین طباطبایی
ثمره درخواست هدایت از امیرالمؤمنین(ع)
روز ۲۴ آبان سالگرد رحلت آیت‌الله علامه سید محمد حسین طباطبایی فیلسوف و مفسر برجسته قرآن کریم است.علامه سید محمد حسین طباطبایی سال1281.ش در تبریز متولد شد. تحصیلاتش را در9 سالگی، با وجودی که پدر و مادر را از دست داده بود شروع کرد و در مدت کوتاهی علاوه بر یادگیری قرآن مجید، کتابهای متداول روز را فرا گرفت. وی زیبانویسی را از مرحوم آقا میرزا علینقی آموخت و در 1297 .ش به فراگیری علوم حوزوی روی آورد. در 1304. ش عازم نجف شد و طی 11 سال اقامت در آن دیار، از درس آیات عظام حاج میرزا محمد حسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ محمد حسین غروی اصفهانی، حاج میرزا علی ایروانی، میرزا علی اصغر ملکی مفسر قرآن و حاج میرزا علی قاضی طباطبایی صاحب مکاشفات وکرامات، بهره برد.
ماجرای درخواست از امیرالمؤمنین(ع) و شاگردی آیت‌الله قاضی
علامه طباطبایی درباره ورود به نجف و آغاز تحصیلات در این شهر می‌گوید: هنگامی که از تبریز به قصد ادامه تحصیل علوم اسلامی به سوی نجف اشرف حرکت کردم، از وضع نجف بی‌اطلاع بودم، نمیدانستم کجا بروم و چه بکنم. در بین راه همواره به فکر بودم که چه درسی بخوانم، پیش چه استادی تلمذ کنم و چه راه و روشی را انتخاب کنم که مرضی خدا باشد، وقتی که به نجف اشرف رسیدم، رو کردم به قبله و بارگاه امیرالمؤمنین(ع) و عرض کردم: یا علی(ع)! من برای ادامه تحصیل به محضر شما شرفیاب شدهام ولی نمیدانم چه روشی را پیش گیرم و چه برنامهای را انتخاب کنم، از شما میخواهم که در آنچه صلاح است مرا راهنمایی کنید.
منزلی اجاره کردم و در آن ساکن شدم. در همان روزهای اول، قبل از اینکه در جلسه درسی شرکت کرده باشم در خانه نشسته بودم و به مشکلات و آینده خود فکر میکردم. ناگاه در خانه را زدند، در را باز کردم. دیدم یکی از علمای بزرگ است. سلام کرد و داخل منزل شد. در اتاق نشست و خیرمقدم گفت. چهرهای بسیار جذاب و نورانی داشت. با کمال صفا و صمیمیت به گفت وگو نشست و با من انس گرفت و سخنانی بدین مضمون گفت: کسی که به قصد تحصیل به نجف میآید خوب است علاوه بر تحصیل به فکر تهذیب و تکمیل نفس خویش باشد و از نفس خود غافل نشود. این را فرمود و حرکت کرد. من در آن مجلس شیفته اخلاق او شدم. سخنان کوتاه و با نفوذ آن عالم ربانی چنان در دلم اثر کرد که برنامه آیندهام را شناختم و تا مدتی که در نجف بودم محضر آن عالم باتقوا را رها نکردم و از محضرش استفاده کردم. آن دانشمند بزرگ آیتاللّه العظمی حاج سیدعلی قاضی طباطبایی (1360 ـ 1285 ه. ق) بود.
بازگشت به قم
در فروردین 1325، عازم قم شده و اشتغالات علمی را از سر گرفت.
او می‌گوید: «هنگامی که به قم آمدم، مطالعه‌ای در برنامه درسی حوزه کردم و آن را با نیازهای جامعه اسلام سنجیدم و کمبودهایی در آن یافتم و وظیفه خود را تلاش برای رفع آنها دانستم . مهمترین کمبودهایی که در برنامه حوزه وجود داشت، در زمینه تفسیر قرآن و بحث‌های عقلی بود، از این رو درس تفسیر و درس فلسفه را شروع کردم و با اینکه درجو آن زمان تفسیر قرآن، علمی که نیازمند به تحقیق و تدقیق باشد، تلقی نمی‌شد و پرداختن به آن شایسته کسانی که قدرت تحقیق در زمینه‌های فقه و اصول را داشته باشند، به حساب نمی‌آمد، بلکه تدریس تفسیر نشانه کمی معلومات به حساب می‌آمد، من اینها را برای خودم عذر مقبولی در برابر خدای متعال ندانستم و آن را ادامه دادم تا به نوشتن تفسیر‌المیزان انجامید.» علامه طباطبایی تنها به درس عمومی فلسفه اکتفا نکرد و با تشکیل جلسات خصوصی با شاگردان برجسته خود، مانند شهید مطهری، به بررسی فلسفه‌های غربی، مخصوصاً ماتریالیسم پرداخت. این جلسات به تألیف کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» انجامید.
در 1328 در حوزه علمیه قم درس جدیدی دایر کرد. تقریرات درسی وی در رساله‌ای به نام «لباب‌الالباب» به چاپ رسید. علامه در علوم عقلی و نقلی مجتهد و در ادبیات، ادیبی زبردست بود. به فارسی و عربی قلم می‌زد. در سرودن شعر توانا بود و خط زیبایی نیز داشت.
او از سال 2ـ 1341 در نشست‌‌ها و اقداماتی که توسط علمای حوزه درباره نهضت اسلامی و آینده آن برگزار می‌شد، شرکت داشت. در اعلامیه معروف 9 امضایی که در اسفند 1341 توسط 9 نفر از مراجع وقت علیه اقدامات و مفاسد رژیم شاه به رشته تحریر درآمده، امضای وی در کنار امضای امام خمینی به چشم می‌خورد.
آثار علامه طباطبایی
علامه طباطبایی پس از پیروزی انقلاب به دلیل بیماری و کهولت سن قادر به فعالیت چندانی نبود.
از ایشان کتابهای ارزشمندی به جای مانده است:
1 -تفسیر‌المیزان
2 - رساله‌ای در مبدأ و معاد
3 -حاشیه بر کفایةالاصول
4 - اصول فلسفه و روش رئالیسم
5 - سنن النبی
6 -شیعه در اسلام
7 - قرآن در اسلام
8 -نهایةالحکمه
9 -بدایةالحکمه
10 -وحی یا شعور مرموز
11-تعلیقه بر بعضی مجلدات بحارالانوار
12 - حاشیه بر اسفار ملاصدرا
13 - رساله‌ای در حکومت اسلامی
14 - رساله‌ای در قوه و فعل
15 -رساله‌ای در وسائط
16 -تعلیقه بر اصول کافی
17 -علی و فلسفه الهی
18 -حاشیه بر مکاسب شیخ‌انصاری
19 - نظریه السیاسه و الحکم فی‌الاسلام
20 - رساله‌ای در عشق
علامه طباطبایی روز 24 آبان 1360 در 80 سالگی چشم از جهان فروبست و در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.
منابع
مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
پژوهشکده تاریخ معاصر
پیام زن شماره 56