گام‌هایی نو از کودکی به دوران نوجوانی
چند قدم با نوجوانان و والدین‌شان
نسرین خانی
نویسنده
نوجوانی، مرحله انتقال از کودکی به بزرگسالی است. نوجوانی شامل تغییرات زیستی، اجتماعی و روانشناختی است. این دوره هم می‌تواند زمان سرگردانی و هم زمان کشف باشد. در این دوره نوجوان پرسش‌هایی درباره هویت و استقلال خود دارد. تغییرات رفتاری باعث می‌شود والدین از ورود فرزند به دوره نوجوانی آگاه شوند.
براساس مصاحبه‌هایی که با والدین نوجوان‌ها در محدوده سنی 12 تا 18 سالگی انجام داده‌ام، بهتر می‌توان این موضوع را درک کرد.
مریم مادر آریا ۱۶ ساله، می‌گوید آریا از یک زمانی به بعد بداخلاق شد؛ تغییرات جسمی او مثل بلند شدن قد به نوعی حس بزرگ شدن و مستقل شدنش را تکمیل می‌کرد.
فاطمه مادر نازنین 1۴ ساله، معتقد است تغییر سلیقه نازنین و تمایل بیشترش به حضور در جمع دوستانش، شروع دوره تغییرات او بوده است.
نرگس مادر علی ۱۶ ساله، پرسیدن سؤالات و علت‌جویی در مسائل مختلف را نشانه بزرگ شدن و بالغ شدن پسرش می‌داند.
شقایق مادر پوریا ۱۶ ساله، می‌گوید پوریا مسائل مختلف را تحلیل می‌کند و در مواجهه با مشکلات به دنبال راه‌حل می‌گردد.
هانیه مادر فاطمه 1۴ ساله، تغییرات رفتاری در فاطمه را نشانه ورود دخترش به دوره نوجوانی و بلوغ او می‌داند. او می‌گوید فاطمه رفتارهای کودکی‌اش را کمتر انجام می‌دهد و به انجام یک‌سری کارهای شخصی که تا قبل از این، به او یادآوری می‌کردم، توجه بیشتری دارد.
این والدین یک سری ویژگی‌های مثبت و منفی رفتاری برای نوجوانانشان ذکر کردند؛ ویژگی‌های مثبت مثل، احساس مسئولیت در قبال خانواده، نظم دادن به وسایل و اطراف، رعایت نظافت شخصی، مهربانی و... و ویژگی‌های منفی مثل، خواب بی‌موقع و طولانی، بداخلاقی، راحت‌طلب بودن، استفاده زیاد از موبایل و فضای مجازی، اعتماد به نفس پایین از موارد مشترک بین این نوجوانان بود.
نوجوانان در این دوره تلاش می‌کنند تا مستقل بودن خودشان را به همه ثابت کنند؛ این مورد گاهی با دوری از جمع‌های خانوادگی و حضور بیشتر در جمع دوستان اتفاق می‌افتد. اضطراب و افسردگی از مشکلات دیگر والدین با نوجوانان است. اضطراب از طرد شدن در اجتماع و خانواده، اضطراب از آینده تحصیلی و شغلی و حتی روابط اجتماعی و البته ترس از شکست می‌توانند عواملی باشند تا نوجوان را مضطراب کرده و کم‌کم به سمت افسردگی و اختلالات دیگر ببرد.
از علائم افسردگی در نوجوانان، اختلال درخواب، احساس ناامیدی، از دست دادن اشتها یا پرخوری، افت ناگهانی نمرات و بی‌علاقگی به درس، شکایت از درد مثل سردرد، کمردرد یا خستگی بی‌دلیل، بی‌حوصلگی و عدم ارتباط مناسب با اعضای خانواده، تنبلی و راحت‌طلبی، اعتماد به نفس پایین و استفاده زیاد و طولانی مدت از موبایل و فضای مجازی می‌توان نام برد.
بهتر است در این دوره والدین با تشویق نوجوانان به ورزش و فعالیت بدنی آنها را به این سمت سوق داده تا به‌تدریج با استرس و اضطراب احتمالی نوجوانان مقابله شده و احساس بهتری داشته باشند. تغییرات رفتاری در این دوره می‌تواند باعث بروز اختلاف با خانواده شود. تغییرات جسمی و زیستی هم می‌تواند باعث نارضایتی نوجوانان شده و به‌تدریج آنها را افسرده کند. اما اختلال در خوردن از مهم‌ترین تغییرات زیستی نوجوانان است، از کم‌خوری و کم‌اشتهایی تا پرخوری و میل به ریزه‌خواری می‌تواند در نوجوانان آسیب‌زا باشد.
بهترین راهکار برای کمک به نوجوانان در گذر از این دوره و مواجهه با مشکلات، درک کردن و همراهی والدین است. گاهی ممکن است به سبب اختلافات و بحث‌های خانوادگی، نوجوانان پیشنهادها و صحبت‌ها را قبول نکنند و این باعث ناراحتی والدین و دوری آنها از فضا خانواده شود. در این مواقع باید والدین از تحقیر فرزندان و خندیدن به آنها، فعالیت‌ها و حتی سؤالاتشان پرهیز کنند. باید نوجوان تشویق به حرف زدن شود؛ هنگام صحبت کردن و یا تعریف کردن اتفاقات به‌طور کامل و با آرامش به آنها توجه شود. نظرخواهی از نوجوانان در امور مختلف بخصوص مشکلات خانوادگی و شرکت دادن آنها در بحث‌ها، به‌تدریج اعتماد به نفس آنها را افزایش داده و میزان اضطراب و استرس آنها را کم می‌کند. در صورت انجام کار اشتباه و یا پیدا شدن مشکل، نباید نوجوان سرزنش شود؛ باید والدین حس امنیت را به فرزند القا کنند و به او کمک کنند تا مشکل را رفع کند. بهتر است خانواده‌ها در موقعیت‌های مختلف نه تنها در گفتار بلکه با همراهی نوجوانان به آنها بگویند که تنها نیستند.
همراهی نوجوانان در رؤیاهای‌شان و کمک به فعالیت در کارهای موردعلاقه‌شان، به بالارفتن اعتماد به نفس آنها کمک شایانی می‌کند. در صورت انجام رفتار نامناسب یا واکنش متفاوت، درک احساسات نوجوانان و عدم قضاوت آنها، به پویایی روابط بین پدر و مادر و فرزند کمک خواهد کرد.
در این دوره نوجوانان به حضور والدین در کنارشان بیشتر از همیشه احتیاج دارند، پس والدین باید بکوشند تا موقعیت‌های ارتباطی‌شان را افزایش دهند.
مریم می‌گوید: «آریا با مسافرت رفتن، هدیه دادن یا هدیه گرفتن خوشحال می‌شود.»
فاطمه، نازنین را با تشویق کردن و خرید لباس خوشحال می‌کند.
شقایق می‌گوید: «پوریا صرفاً با بازی و سرگرمی سرزنده می‌شود.»
تغییرات نوجوانان را می‌توان با پرررنگ کردن علایق مثبت و استعدادهایشان کنترل کرده و آنها را از سردرگمی این دوره نجات داد.
یک آسیب‌شناس اجتماعی می‌گوید، با توجه به استقلال‌طلبی نوجوانان ممکن است رفتارهایی از قبیل لجبازی، منفی‌گرایی و خودمداری را نشان دهند؛ والدین بهتر است با آگاهی و شناخت نسبت به ویژگی‌ها و چالش‌های نوجوانی، به نوجوانان در مدیریت این دوره کمک کنند.
حضور خانواده آگاه در کنار نوجوان می‌تواند به شناخت و استقبال او از دوره نوجوانی منجر شده تا از این دوره برای رشد و موفقیت در جوانی استفاده کند.