زهرا کشوری
خبرنگار
طاق کسری از حمله اعراب، سیل دجله و هجوم داعش جان به در برد اما عدم مرمت آن طی سالیان گذشته، سرنوشت مهم‌ترین اثر امپراطوری ساسانی را در تیسفون، پایتخت ایرانشهر در هاله‌ای از ابهام برده است. در تازه‌ترین حادثه، بخش دیگری از طاق کسری فرو ریخت و یکبار دیگر آه از نهاد فعالان میراث فرهنگی ایران برآورد. فروریختن بخشی از طاق کسری یا ایوان مدائن به واکنش باستان شناسان، هنرمندان و فعالان میراث‌فرهنگی منجر شد. آنها در نامه‌ها و بیانیه‌های مختلف خواستار ورود ایران به عراق برای مرمت مهم‌ترین اثر ساسانی ایران در بین‌النهرین(عراق امروزی) شدند. علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در واکنش به این دلنگرانی‌ها از موافقت دولت روحانی برای تأمین اعتبار مرمت این اثر ۱۵۰۰ ساله خبر داد.
 طاق کسری یا ایوان مدائن بازمانده‌ای از شهر تیسفون مرکز امپراطوری ساسانی است. ساسانیان ۱۷۰۰ سال پیش جیحون تا فرات را در دست داشتند. تیسفون بیش از ۸۰۰ سال پایتخت اشکانیان و ساسانیان بود.ایوان مدائن هم تماشاگر‌ روزگار شکوه امپراطور ساسانی بود و شاهد سقوط آن به دست اعراب.
 به‌گفته حسین امانت، معمار برج آزادی، طاق در معماری ایران بویژه ساسانی‌ها بسیار مهم است. نور را در تابستان از پنجره‌ها می‌گیرد و در زمستان نور را به پنجره‌ها می‌تاباند؛ کاملاً با آب و هوای ایران مطابقت دارد. او طاق پایین برج آزادی را از طاق کسری به امانت می‌گیرد و طاق بالا را از معماری اسلامی. تیسفون در زمان ساسانی‌ها یکی از پر جمعیت‌ترین شهرهای ایران بود. در ۱۹۲۷ میلادی عراق از ایران مستقل و طاق کسری با ۲۰۰ کیلومتر فاصله از مرز ایران جدا می‌شود. شروع جنگ‌های مختلف در عراق دسترسی باستان‌شناسان را به طاق محدود می‌کند. باستان شناسان نمی‌دانند کدام پادشاه ساسانی طاق را ساخت اما رابطه تنگاتنگ کاخ و خسرو انوشیروان را رد نمی‌کنند. برخی از آنها از جمله تورج دریایی عظمت و شکوه طاق کسری را با فرش‌های چشم نواز و جواهراتی که نصیب اعراب شد متعلق به خسرو دوم می‌دانند.برخی پژوهشگران خارجی هم شاپور ساسانی را سازنده‌ کاخ می‌دانند.
آندره گدار فرانسوی،  موزه ایران باستان را با الهام از طاق کسری طراحی کرد. سیل دجله در ۱۹۷۷ نمای شمالی ایوان مدائن را فرو می‌ریزد. مرمت کاخ با شروع جنگ هشت ساله ایران و عراق متوقف می‌شود. صدام ایوان را در جنگ به تفریحگاه تبدیل می‌کند. جنگ خلیج فارس هم بر تن طاق کسری شکاف می‌اندازد. مرمت کاخ را به کارشناسانی از «چک» می‌دهند که تخصص مرمت بناهای تاریخی را ندارند.
خطر داعش از بیخ گوش طاق کسری گذشت
در زمانی که داعش به عراق حمله و آثار تاریخی این کشور را تخریب کرد، تعدادی از باستان شناسان و مرمتگران ایرانی هم برای کاوش و مرمت اثر اعلام آمادگی کردند اما حضور داعش باعث شد تا آنها برای مرمت احساس امنیت نکنند. البته داعش تا نزدیکی کاخ آمد اما دستش به ایوان مدائن نرسید و خطر از بیخ گوش طاق کسری رد شد. سال ۹۷ هم «کاظم الشمّری» نماینده ائتلاف الوطنیه (ایاد علاوی) در پارلمان عراق ویدئویی از وضعیت طاق انتشار داد و نوشت: «این اثر برجسته تاریخی در جنوب شرقی بغداد پایتخت عراق به‌دلیل بی‌توجهی و عدم مرمت، در معرض تخریب کامل قرار گرفته است.»این نماینده پارلمان عراق از رئیس جمهوری، نخست‌وزیر و وزیر فرهنگ عراق و همچنین سازمان یونسکو خواست برای نجات این اثر بی‌نظیر تاریخی اقدام عاجل به عمل آورند. الشمری در بیانیه‌ای تأکید کرد که در پی ریزش بخشی از طاق کسری، بخش‌های دیگری از آن هم در معرض ریزش قرار دارد و هر لحظه ممکن است ویران شود. انتشار ویدئو واکنش افکار عمومی ایران را در پی داشت. آن سال محمد حسن طالبیان معاون وزارت میراث فرهنگی از اعلام آمادگی سازمان میراث فرهنگی برای همکاری با عراق با هدف حفظ آثار میراثی این کشور از جمله «طاق کسری» خبر می‌دهد. «محمدحسن طالبیان» در گفت‌و‌گو با «ایران»، طاق کسری را یک میراث بشری دانست و گفت: «ایران همواره در بحث آثار تاریخی عراق آمادگی همکاری گسترده را دارد.» این آمادگی البته به مرمتی که بتواند زخم طاق کسری را مرهم نهد، منجر نشد. مقامات عراق هم نبود بودجه، بی‌ثباتی و عدم امنیت را از عوامل متروک ماندن آثار تاریخی و عدم ترمیم آن دانستند.
پویش هنرمندان و درخواست از دولت
فرو ریختن بخشی دیگر از طاق بستان در سال ۹۹ واکنش گروه‌های مختلف را در پی دارد. جمعی از هنرمندان، شهرسازان، معماران، جامعه‌شناسان، کارشناسان مرمت و باستان‌شناسان برجسته کشور نیز با صدور بیانیه‌ای خطاب به دولت‌های ایران و عراق بر لزوم حفاظت و مرمت میراث تاریخی ارزشمند طاق کسری تأکید کردند. هنرمندانی چون همایون شجریان، رضا کیانیان، تهمورث پورناظری، سعید ملکان، سهراب پورناظری و امیر جدیدی، طاق کسری را تنها اثر باقی‌مانده از شهر باستانی تیسفون و نماد پیوستگی میان فرهنگ و تمدن امروز دو ملت ایران و عراق دانستند که در معرض آسیب فوری قرار دارد. هدیه تهرانی، سحر دولتشاهی، حبیب رضایی، عبدالرضا کاهانی، فاطمه معتمد‌آریا، کیکاووس امینی، محمد‌سعید ایزدی و سید‌محمد بهشتی در این بیانیه، خواستار صیانت از بزرگ‌ترین طاق آجری جهان و میراث فرهنگی هر دو کشور ایران و عراق شدند. در واکنش به این درخواست‌ها علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از موافقت سازمان برنامه و بودجه برای مرمت طاق کسری میراث مشهور بر جای مانده از دوران ساسانیان می‌دهد. او به ایرنا می‌گوید:«به دلیل اهمیت تاریخی این آثار باستانی با آقای نوبخت در دولت صحبت‌هایی انجام و موافقت ایشان برای پرداخت هزینه مرمت اعلام و قرار شد، پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه و بودجه اعتباراتی برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.»
به‌گفته مونسان: «کارشناسان میراث فرهنگی ایران به محض تحقق اعتبارات با هماهنگی همتایان عراقی به محوطه طاق کسری اعزام می شوند و عملیات مرمت و احیا را آغاز می‌کنند.» برآورد مالی اولیه وزارت میراث فرهنگی نشان می‌دهد که برای مرمت طاق کسری به اعتباری ۶۰۰ هزار دلاری نیاز است. افکارعمومی امیدوار است این بار میراث فرهنگی به وعده خود برای مرمت ایوان مدائن وفا کند. همان‌طور که علی هژبری‌ باستان شناس به «ایران» گفته، طاق کسری بیش از آن‌که به لحاظ باستان شناسی اهمیت داشته باشد از نگاه فلسفه «ایران شهری» در منطقه مهم است. هژبری اعتقاد دارد که ساسانی‌ها فلسفه ایرانشهری را به وجود آوردند و همین مسأله باید مهم‌ترین دلیل برای رسیدگی به وضعیت «طاق کسری» باشد.

گروه ایران زمین- گورستان قدیمی «جوی هرهر» که از دوره زندیان تا به امروز در حاشیه خیابان مهدی شهر یزد جا خوش کرده بعد از سال‌ها بی‌مهری سرانجام با تلاش مسئولان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ثبت شد تا شاید بخش‌های باقی مانده آن با دقت بیشتری حفظ و نگهداری شوند. این قبرستان چند صد ساله که اموات تمام ادیان از جمله مسلمانان و یهودیان را در دل خود جای داده تا قبل از دهه ۴۰ هجری اهمیت خاصی در بین بزرگان شهر داشته تا جایی که بزرگان بسیاری در آن به خاک سپرده شده‌اند.
شاید کمتر کسی بداند که نام این قبرستان برگرفته از رودی به‌همین نام بوده که از نزدیکی آن گذر کرده است. این قبرستان قدیمی نه تنها به ‌لحاظ قدمت و آثار معماری برجا مانده دارای ارزش‌ خاصی برای شهر یزد بوده بلکه مأمن افراد سرشناس بزرگی همچون «ملا عبدالکریم مسگر» عالم دینی عصر مشروطیت و نماینده مردم یزد در نخستین دوره مجلس شورای ملی، «محمود فرساد» عالم امامی، ادیب و شاعر و فرزند مجدالعلما یکی از علمای برجسته یزد، «قنبر کاشی‌ساز نائینی» بنیانگذار صنعت کاشی‌سازی در میبد و «محمد عبدل یزدی» معروف به پهلوان کوچک یزدی است که بر اهمیت آن می‌افزاید.
«علی‌اصغر صمدیانی»، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد در گفت‌و‌گو با «ایران» از ثبت این گورستان قدیمی در فهرست آثار ملی خبر داد و اظهار داشت: قبرستان «جُرهُر» یا قبرستان «جوی هُرهُر» از قدیمی‌ترین آرامستان‌های یزد بوده که بازمانده از دوره زندیان است. این قبرستان که در مساحتی بیش از ۵۲ هزار مترمربع در حریم ثبت جهانی یزد قرار گرفته از دیرباز محل دفن اموات ادیان مختلف از جمله مسلمانان، یهودیان، زرتشتیان، مسیحیان و... بوده و برای اهالی این شهر دارای جایگاه ویژه‌ای است.
وی با اشاره به اینکه نام این قبرستان به معنی صدای هرهر آب است، افزود: شکل و نوع ساختمان‌های موجود در این قبرستان بازگوکننده معماری قاجاری – پهلوی آن است. از دیرباز تا کنون قبرستان مسلمانان در ضلع شمالی و قبرستان یهودیان در ضلع جنوبی این محل قرار گرفته است. البته در حال حاضر در قبرستان مسلمانان، دفن اموات انجام نمی‌شود اما قبرستان یهودیان با مساحت تقریبی ۲۲ هزار مترمربع، همچنان کاربری خویش را حفظ کرده و علاوه بر دفن اموات، مراسم‌ مذهبی نیز در آن انجام می‌شود.
معرفی «قبرستان جوی هرهر» به گردشگران بافت جهانی یزد
معاون اداره کل میراث فرهنگی یزد با اشاره به اهمیت این بنا افزود: از آنجایی که این بنا در بافت جهانی یزد قرار گرفته امیدواریم با ثبت آن بتوانیم بخش باقیمانده این اثر تاریخی را حفظ کرده و به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر یزد آن را به گردشگران معرفی کنیم.
صمدیانی با اشاره به این که مزار جوی هرهر، پیکر افراد برجسته علمی، فرهنگی و اقتصادی را در خود جای‌ داده است، تصریح کرد: سنگ قبرهای باقیمانده از دوره صفویان و بقایای پنج آرامگاه خصوصی در این قبرستان باقی مانده ‌است اما مابقی بخش‌های وابسته به این آرامستان مانند غسالخانه و... از بین رفته ‌است. البته در ادوار مختلف قسمت‌هایی از این آرامستان ساماندهی شده اما هنوز بخش‌های قابل توجهی از آن نیازمند ساماندهی است.