درآستانه پنجمین دوره جایزه جهانی مصطفی (ص)
جايزه مصطفی(ص) در مسير صعود
بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)
جایزه مصطفی(ص) که اولین بار در اوایل دهه 90 خورشیدی در محافل علمی ضرورت برگزاری آن مطرح شد، بعد از آماده‌سازی‌های اولیه، نخستین بار در سال 1394 ظهور کرد و در گام اول، دو دانشمند مسلمان حوزه نانوفناوری را به عنوان برگزیده شناخت.هر ساله جوایز علمی زیادی در سراسر دنیا به دانشمندان حوزه‌های مختلف اهدا می‌شود. مجموعه جوایز نوبل در شش رشته؛ از جمله چهار رشته علمی فیزیک، شیمی، اقتصاد و زیست‌شناسی و پزشکی، شناخته‌شده‌ترین جایزه از میان این جوایز است. جوایز دیگری مانند جایزه فیلدز در علوم ریاضی، جایزه تورینگ در علوم رایانه، جایزه ملکه الیزابت در علوم مهندسی، جایزه ملک فیصل در پنج شاخه؛ از جمله دو شاخه علمی پزشکی و علم از جمله این جوایز برای قدرشناسی از زحمات دانشمندان در سراسر جهان است که توسط نهادهای ملی، بین‌المللی یا مؤسسات مردم نهاد برگزار می‌شود.این جوایز، گستره کلی علم و فناوری و با اهداف گرامیداشت دانشمندان در کل جهان را دربر می‌گیرد و فقط جایزه ملک فیصل در شاخه‌های خدمت به اسلام و اسلام‌شناسی توجه خاصی به اسلام دارد که البته تنها شامل دانشمندان مسلمان نیست.در آستانه برگزاری پنجمین دوره جایزه مصطفی(ص) که در روز دهم مهر 1402 در شهر اصفهان برپا خواهد بود، در ادامه ماجرای دوره اول و دوم جایزه را مروری می‌کنیم و
ان شاء الله در شماره بعدی روایت دو دوره آخر جایزه را با هم مرور خواهیم کرد.
اساسنامه و ارکان جایزه مصطفی(ص)/ شکوفایی بهار علم همزمان با ولادت پیامبر اکرم
با هدف شناسایی تلاش‌های دانشمندان مسلمان در توسعه علم و فناوری در جهان و بعد از مطالعه علمی ۳۰۰ جایزه جهانی و بررسی استانداردهای این جوایز از اوایل دهه 90 ایده تشکیل و اهدای جایزه علمی باارزشی در سطح بین‌المللی مزین به نام پیامبر اکرم و به دلیل اهمیت دانش در سخنان پیامبر خاتم و مختص دانشمندان مسلمان شکل گرفت.در همین راستا اساسنامه جایزه مصطفی(ص) در جلسه ۷۱۴ مورخ ۳۰ خرداد ۹۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان جایزه عالی علم و فناوری تصویب و این مصوبه 14 بهمن همان سال ابلاغ شد.بر اساس اساسنامه، ارکان جایزه شامل شورای سیاستگذاری و گروه‌های داوران است. رئیس شورا معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور است و پنج نفر اعضای حقیقی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی برای چهار سال انتخاب می‌شوند. اعضای حقوقی ایرانی شامل وزیر امور خارجه، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس جامعة المصطفی(ص) العالمیه، رئیس فرهنگستان علوم، رئیس فرهنگستان علوم پزشکی، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رؤسای کمیسیونهای آموزش و بهداشت مجلس شورای اسلامی، رئیس دانشگاه تهران و رئیس دانشگاه صنعتی شریف است.
اعضای حقوقی خارجی نیز دو نفر از رؤسای نهادهای اسلامی بین‌المللی از جمله: آکادمی علوم جهان اسلام، کمیته همکاری‌های علمی فناوری سازمان همکاری‌های اسلامی (کامستک)، بانک توسعه اسلامی، سازمان آموزشی علمی و فرهنگی اسلامی (آیسسکو)، دو نفر از رؤسای مسلمان دانشگاه‌های معتبر جهان اسلام با پیشنهاد رئیس شورای سیاستگذاری و تصویب اعضای دیگر برای مدت یک دوره هستند. همچنین رئیس پارک فناوری پردیس عضو و دبیر شورای سیاستگذاری است.محوریت اصلی جایزه، شناسایی و معرفی برترین‌های علم و فناوری جهان اسلام است. این امر از طریق ارزیابی طرح‌های علمی و فناورانه و اعطای جایزه به دانشمندان و متخصصان برتر در سطح جهان اسلام انجام می‌شود. به علاوه، این جایزه در پی ایجاد فضایی است که در آن صاحبان و متقاضیان فناوری در کشورهای اسلامی حضور یابند و ضمن ارائه دستاوردها و نیازهای خود، زمینه برای تعامل و همکاری بیشتر آنها فراهم شود.جایزه مصطفی(ص) هر دو سال یک بار به دانشمندان برتر جهان اسلام در سه حوزه تخصصی فناوری ارتباطات و اطلاعات، علوم زیستی و پزشکی، نانو و یک حوزه عمومی (کلیه حوزه‌های علم و فناوری) اعطا می‌شود که از دوره پنجم، حوزه عمومی به علوم پایه و مهندسی تغییر یافته است. جایزه شامل تندیس، لوح تقدیر و هدیه ویژه به مبلغ 500 هزار دلار امریکا است و به هر کدام از برگزیدگان به‌تنهایی و یا به صورت مشترک اهدا می‌شود. مبلغ نقدی این جایزه از محل صندوق سرمایه‌گذاری و موقوفات جایزه مصطفی(ص) تأمین می‌شود و دولت نقشی در تأمین مالی آن ندارد.در این جایزه افراد خود نامزد نمی‌شوند و یک نهاد علمی ممتاز یا برجسته می‌تواند معرف نامزدهای دریافت جایزه باشد یا دستاوردهای شاخص علمی توسط دبیرخانه جایزه رصد و کشف می‌شود. آثار برگزیده باید در مرزهای دانش و نوآوری و دارای اصالت باشند. بدیع بودن و مسبوق نبودن به سابقه از ملاکهای اعطای جایزه است. اثر برگزیده باید کاربرد و نتایج خاصی در زندگی مردم و توسعه علم و فناوری داشته باشد.این جایزه هر سال و همزمان با ایام هفته وحدت و ولادت پیامبر اکرم یعنی 17 ربیع‌الاول برگزار می‌شود و مجموعه‌ای از رویدادها را در بر می‌گیرد که به تدریج به هفته جایزه مصطفی(ص) مشهور شده است.
تقدیر از دانشمندان شیمی و نانو در اولین دوره جایزه مصطفی(ص)
بعد از گذشت نزدیک به دو سال برای تعیین سیاست‌ها، راهبردها، استانداردها و شاخصه‌ها همچنین تشکیل کارگروه‌ها و کمیته‌های علمی جایزه مصطفی(ص)، شرایط برای برگزاری اولین دوره در دی 94 (2015) و همزمان با ایام ولادت پیامبر اکرم، مهیا شد.فراخوان این دوره از سال ۹۲ منتشر شده بود، ۱۳ مشاور و داور خارجی و در مجموع ۶۰ داور شناخته شده در سطح جهانی روند داوری را برعهده داشتند، ۲۰۰ مرکز علمی نامزدهایی را به دبیرخانه معرفی کردند و 100 اثر به بخش داوری نهایی راه یافتند. پرونده‌های واجد شرایط به چهار گروه داوری مقدماتی ارجاع داده و در نهایت عناوین و آثار منتخب به گروه داوری نهایی متشکل از هفت داور ایرانی و غیر ایرانی، ارسال شد.در نهایت نخستین آیین اعطای جایزه مصطفی(ص) با حضور سورنا ستاری معاون پیشین علمی و فناوری رئیس‌جمهور، محمد فرهادی، وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری و بیش از 60 دانشمند مسلمان از کشورهای مختلف، روز چهارم دی ماه 1394 در تالار وحدت تهران، به پروفسور جکی ای رو-یینگ، دانشمند مسلمان اهل چین تایپه و پروفسور عمریاغی از اردن اعطا شد.
پروفسور یینگ
پروفسور یینگ (متولد 1966 چین تایپه) مدیرعامل و عضو هیأت‌علمی مؤسسه نانوفناوری و مهندسی زیستی سنگاپور و دانش‌آموخته رشته مهندسی شیمی از دانشگاه‌های کوپر یونیون و پرینستون امریکا، برای تلاش در ساخت مواد وسیستم‌های پیشرفته زیستی با ساختار نانویی، انواع کاربردهای جالب؛ از جمله ساخت نانوذرات پلیمری در سیستم‌های پاسخ محرک برای دارورسانی هوشمند در بدن (stimuli-responsive polymeric nanoparticles) این جایزه را دریافت کرد. وی همچنین یک جعبه‌ابزار نانویی ابداع کرده که در ساخت دارو، مهندسی سلول و بافت، بیوسنسورها، تجزیه و ساخت دارو و شیمی سبز و انرژی استفاده می‌شود. پروفسور یینگ در کنار ۳۴۰ مقاله‌ای که در مجلات معتبر چاپ کرده، تاکنون توانسته مجوز ۱۵۰ پتنت اولیه را دریافت کند یا در روند ثبت قرار دهد. پروفسور جکی یینگ همچنین دریافت جوایز دیگری از جمله جایزه فرهنگستان علوم ترکیه (2018) و جایزه ملک فیصل (2023) را نیز در کارنامه علمی خود دارد.
پروفسور عمر یاغی
پروفسور عمر یاغی (متولد ۱۹۶۶ اردن) دانش‌آموخته رشته شیمی از دانشگاه نیویورک و ایلینویز ارویانا و هاروارد و استاد دانشگاه برکلی برای طراحی و تولید طبقاتی از ترکیبات با عنوان چهارچوبهای فلزآلی (MOFs)، چهارچوبهای زئولیت ایمیدزولات (ZIF/ Zeolite Imidazolate Frameworks) و چهارچوبهای کوالانسی آلی (COFs/ Covalent Organic Frameworks) شایسته دریافت جایزه مصطفی(ص) در سال 1394 شناخته شد.
پروفسور یاغی توانسته برای اولین بار موادی بسازد که از ترکیب دو واحد ارگانیک و غیر ارگانیک باشد؛ واحدهایی که با پیوند سخت در قالب مواد بلوری محکم با نام قالب‌های غیرمتخلخل (Non Porous Metal Organic Frameworks) ساخته شوند. این مواد دوگانه در مخازن گاز (هیدروژن، متان و دی اکسید کربن)، جداسازی هیدروکربن، کاتالیزر و به‌تازگی در الکترونیک کاربرد دارند. پروفسور یاغی این نوع شیمی را از ابتدای علوم پایه تا مقطع کاربرد تولید کرده است.
وی دارای کرسی استادی بیش از ۱۰ دانشگاه در کشورهای چین، کره جنوبی، ویتنام، عربستان سعودی و امارات متحده عربی است؛ بیش از ۲۰۰ مقاله در معتبرترین مجله‌های جهانی چاپ کرده و در زمره پنج دانشمند بزرگ جهان به‌شمار می‌آید.
پروفسور عمر یاغی دانشمندی مطرح در عرصه شیمی است که جوایز مختلف دیگری از جمله جایزه انجمن شیمی امریکا (2009)، جایزه ملک فیصل (2015) و جایزه جهانی علم آلبرت انیشتین (2017) را نیز کسب کرده است.
جایزه مصطفی(ص) در اولین دوره میزبان ۶۰ دانشمند مسلمان ایرانی و خارجی از ۲۸ کشور جهان اسلام بود و برنامه‌های جانبی شامل نشست‌های علمی در دانشگاه علوم پزشکی، دانشگاه تهران و نشست دیگری همزمان در دانشگاه تربیت مدرس و بازدید از مراکز علم و فناوری، همچنین شرکت در نشست شورای سیاستگذاری جایزه مصطفی(ص)، حین روزهای برگزاری تدارک دیده شده بود.
گام دوم جایزه مصطفی(ص) و پیشتازی دانشمندان فناوری ارتباطات و اطلاعات
دومین دوره جایزه مصطفی(ص) با تجربه‌اندوزی از دوره اول و برگزاری رویدادهای علمی دیگر، آذر 1396 (2017) در تهران برگزار شد و طی آن دو دانشمند شامل یک دانشمند ایرانی و یک دانشمند اهل ترکیه در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات معرفی و تجلیل شدند.
https://n1.mustafaprize.org/uploads/Attachments/image/CMKH2s6jShVOZ6XUdJo8CTmAnsK1Mu5H2iY7NRCe.jpgتجربه برگزاری دوره اول جایزه مصطفی(ص)، زمینه برگزاری دومین دوره در سال 1396 (2017) را فراهم کرد. در این دوره به 700 دانشمند و 361 نهاد علمی فراخوان ارسال شد تا در چهار رشته فناوری اطلاعات و ارتباطات، علم و فناوری زیستی و پزشکی، علم و فناوری نانو و کلیه زمینه‌های علم و فناوری، آثار بررسی شوند. افزون بر این، در این دوره 241 اثر در دوره داوری مقدماتی و 57 اثر در داوری نهایی انتخاب شدند. از میان این پرونده‌ها، دو نفر در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات برگزیده شدند و دیگر حوزه‌ها برگزیده‌ای نداشت.
پروفسور سامی ارول گلنبه
پروفسور سامی ارول گلنبه از ترکیه و استاد پیشین دانشگاه‌های لیژ و ساکله پاریس و استاد تمام مؤسسه انفورماتیک محض و کاربردی وابسته به فرهنگستان علوم لهستان با اثر مدل‌سازی و ارزیابی عملکرد سیستم‌های کامپیوتری و محمدامین شکراللهی از ایران و استاد مؤسسه دولتی پلی‌تکنیک لوزان سوئیس، برگزیده دومین دوره جایزه مصطفی(ص) شدند. پروفسور ارول گلنبه (متولد 1945 ترکیه و ساکن فرانسه) دانش‌آموخته علوم رایانه، الکترونیک و ریاضیات کاربردی از دانشگاه ترکیه، دانشگاه فنی خاورمیانه و دانشگاه نیویورک استاد مدعو امپریال کالج لندن، دانشگاه 13 پاریس، دانشگاه لژ بلژیک و عضو انجمن علمی ترکیه برای طراحی بسته تحلیل شبکه صف این جایزه را دریافت کرد. اختراع تقریب‌های واپخشی برای عملکرد رایانه، استخراج طرح‌های مخابره برای بهینه‌سازی عملکرد ارتباطات دستیابی تصادفی که شالوده پروتکل‌های معروف مک (Mac) هستند، همچنین ایجاد طرح‌هایی برای به حداکثر رساندن قابلیت اطمینان پایگاه‌های اطلاعاتی از جمله اقدامات ارزشمند او است.پروفسور گلنبه همچنین محصول جدیدی از شبکه‌های صف با مشتریان و تریگرهای منفی معروف به شبکه‌های جی (G) یا شبکه‌های گلنبه را طراحی کرد. این اختراع نشان می‌دهد می‌توان عملکرد سیستم‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات را که تلفیق کننده توابع مهم کنترل هستند، از طریق ریاضیات ارزیابی کرد. علاوه بر این، وی مدل جدیدی از شبکه عصبی احتمالی جهش‌یافته را مطرح کرد که به شبکه عصبی تصادفی معروف است. وی با طراحی راه‌حل ریاضی و الگوریتم‌های یادگیری این مدل موفق به استفاده از آن در مشکلات مهندسی و زیستی شد.
پروفسور محمدامین شکراللهی
پروفسور محمدامین شکراللهی (متولد 1964 ایران) و استاد دانشکده علوم پایه مؤسسه دولتی پلی‌تکنیک لوزان دیگر برگزیده این دوره جایزه بود. وی دانش‌آموخته رشته ریاضیات از دانشگاه کارلسروه آلمان در مقطع ارشد و دکترای علوم ریاضیات از دانشگاه بن با تز دکتری «بهبود نظریه کدگذاری و پیچیدگی از طریق زمینه‌های تابع جبری»، صاحب کرسی استادی در زمینه الگوریتم دانشکده علوم انفورماتیک و علوم ارتباطات همچنین کرسی استادی در زمینه ریاضیات الگوریتمی در دانشکده علوم پایه دانشگاه پلی تکنیک لوزان سوئیس است.
در این نظریه، یک کد فواره‌ای (Fountain) می‌تواند با استفاده از چند داده جریان نامحدودی از داده‌های خروجی ایجاد کنند به این صورت که هر مجموعه از این داده‌ها به اندازه کافی می‌توانند جهت بازیابی داده‌های اولیه استفاده شوند. الگوی کد فواره‌ای دارای کاربردهای متعددی است؛ از جمله مخابرات ماهواره‌ای، انتشار اطلاعات، تلویزیون ماهواره‌ای، انتقال بی‌سیم داده‌ها، مخابره چندفرستنده‌ای، شبکه‌های نظیر به نظیر و کاربردهای دیگر.درحال حاضر میلیون‌ها محصول در سراسر جهان درحال استفاده از این کدها هستند؛ مثلاً تلویزیون‌های اینترنتی و سیستم‌های اختصاصی‌تر انتقال داده که توزیع داده به مناطق روستایی را ممکن می‌کنند. از این رو، دکتر شکرالهی به دلیل تلاش در زمینه کدهای رپتور و تأثیر ماندگار آن بر زندگی بشریت برگزیده جایزه مصطفی(ص) شد.تأسیس نخستین مدرسه تابستانی در زمینه جنبه‌های نظری علوم رایانه در تهران و برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه کدهای رپتور برای مخابرات سیار در دانشگاه تهران از جمله دیگر اقدامات مهم دکتر شکرالهی به شمار می‌آید. وی همچنین مشاور تعداد زیادی از دانشجویان دکتری و محققین پسادکتری از کشورهای اسلامی بوده است.آیین پایانی این دوره از جایزه مصطفی(ص) نیز 12 آذر در تالار وحدت و با حضور سورنا ستاری معاون پیشین علمی و فناوری ریاست جمهوری، عبدالسلام المجالی رئیس آکادمی علوم جهان اسلام و بیش از 90 تن از دانشمندان جهان اسلام برگزار شد و برگزیدگان جوایز خود را دریافت کردند.این دوره برگزاری جایزه نیز با سومین دوره نشست‌های تخصصی همراه بود که نشست‌های تبادل تجربیات علم و فناوری و به اختصار استپ (Science and Technology Exchange Program) نام دارد.نشست‌های استپ در حوزه‌های علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات، علم و فناوری زیستی و پزشکی، علم و فناوری نانو، اقتصاد و بانکداری اسلامی در دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف، علوم پزشکی شهید بهشتی، علوم پزشکی تهران، امام صادق(ع)، تربیت مدرس و علم و صنعت ایران برگزار شد.همچنین سخنرانی‌های علمی طی این هفته در حوزه‌های علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات، علم و فناوری زیستی و پزشکی، علم و فناوری نانودر دانشگاه‌های اصفهان، صنعتی اصفهان و فردوسی برپا بود.