روایتی از تولید کالایی استراتژیک و حیاتی توسط نخبگان جهاد دانشگاهی خوزستان
شما چند الف‌بچه می‌خواهيد مته بسازيد؟
مته حفاری یکی از کالاهای استراتژیک و حیاتی صنعت نفت است که به‌عنوان نوک پیکان صنعت حفاری نقش ویژه‌ای را در ادامه فعالیت و توسعه صنعت نفت ایفا می‌کند. وابستگی کامل کشور در تأمین این کالا می‌توانست مشکلات فراوانی را ایجاد کند، اما جهاد دانشگاهی به کمک برخی از مسئولان دلسوز صنعت نفت با درک این واقعیت مهم، با وجود تمام مخالفت‌ها و مشکلات، تدوین دانش فنی پیچیده مته‌های حفاری را به‌عنوان یکی از اولویت‌های اساسی صنعت نفت قلمداد کرد و توانست این نقطه‌ضعف و تهدید را به یک نقطه قوت و فرصت تبدیل کند.دکتر حسن محمدی‌مجد، متولد سال 1360 و فارغ‌التحصیل رشته مکانیک است. بعد از ورود به جهاد دانشگاهی به‌عنوان مدیر پژوهشگری مکانیک بیشتر روی هوش مصنوعی متمرکز بود و در پروژه بهینه‌سازی شاخک حمل پاتیل از گروه فولاد و بعد در پروژه بازسازی توربین‌های صنعت نفت از گروه نفت و به روش آی‌بی‌یواف، همکاری داشتند. تا اینکه سال 89 وارد پروژه مته شد و با کمک جمعی از پژوهشگران جهاد دانشگاهی خوزستان بعد از پژوهش و مطالعات بسیار و شبیه‌سازی توانست در سال 93 اولین نمونه مته را تست میدانی کنند.وی که اصالت خود را در تولید داخل و قطع وابستگی می‌داند، توانسته کشور را از نمونه مشابه تقریباً بی‌نیاز کند. تا قبل از این پروژه، مته حفاری به علت تحریم باقیمت بالایی در حدود 20 میلیون دلار و از کشورهای امریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه و... به کشور وارد می‌شد و ولی حال به یک‌سوم قیمت در حال استفاده در میدان‌های نفتی است. قابل‌ذکر است ایشان در حال حاضر مسئول جهاد دانشگاهی خوزستان است. روایت زیر بخشی از قصه تولید مته حفاری برای اولین بار در کشور است که ماحصل روایت دکتر محمدی‌مجد می باشد.
شما برو مته‌ات را بساز یعنی برو کشکت را بساب
مقامات و مسئولان تقریباً حالا بخش قابل‌توجهی نگوییم همه چون واقعاً بعضی‌ها امید می‌دادند بعضی‌ها کمک می‌کردند. اوایل نه‌تنها خارجی‌ها بلکه خیلی از داخلی‌ها و بزرگان صنعت به ما می‌خندیدند. سال 97 معاون پژوهشی وزیر نفت چون شنیده بود تیمی در اهواز مته می‌سازند از ما دعوت کردند برویم تهران؛ ایشان تا وارد سالن جلسه شدند گفت: «شما چند الف‌بچه می‌خواهید مته بسازید؟» آن موقع من مقداری بیشتر مو داشتم و محاسنم سفید نبود با یک قیافه و تیپ بسیجی.یک‌بار یکی از استادانی که خیلی مدعی اهل‌فن بود به من گفت شما برو مته‌ات را بساز یعنی برو کشکت را بساب. با یک خنده عاقل اندر سفیه که این همان متوهمی است که می‌خواهد مته بسازد، از این چیزها زیاد داشتیم. تک‌تک این گلوگاه‌ها برای ما یک چالش بود. ولی هرکدام را رد می‌کردیم و هرکدام از بن‌بست‌ها شکسته می‌شد یک وحدت و شادی خاص و وصف‌نشدنی برایمان بود.
همه می‌خواستند خسته شویم
آن موقع بدجور تیم مته تحت‌فشار بود و به ما می‌گفتند بزنید کنار ما آمدیم. به هرکسی می‌گفتیم انگار گوش‌ها و چشم‌هایشان را بسته بودند اصلاً واقعیت را نمی‌دیدند، همه می‌خواستند خسته شویم و خودشان ادامه دهند. ما هم نگران این نهال نو پا که نیاز به مراقبت داشت. آنها بلد نبودند چه جوری ادامه دهند. مطمئن بودیم اگر آنها می‌آمدند کاملاً قضیه کنفیکون و این نهال خشک می‌شد. خیلی ایستادگی و پافشاری کردیم ولی جواب نداد. تا اینکه یکی از دوستان آقای جادری آمد و باهم همفکری و صحبت کردیم. ولی تمام راه‌ها را رفتیم و جواب نگرفتیم. گفتیم خب ما مسلمانیم بگذار پناه ببریم به خدا ببینیم خدا چه می‌گوید. قرآن را باز کردیم این آیه آمد... آقا مرده بودیم زنده شدیم، خاک بودیم بلند شدیم اصلاً حیات گرفتیم با این آیه، آقا گفتیم خدا با ما است لا تحزن، الحمدلله رب‌العالمین به فضل خدا آن شد چشمه حیات. آن دوستانی هم که گفتند بزنید کنار مجبور به استغفار شدند. واقعاً لطف خدا به داد ما رسید.
قطع وابستگی
سال ۱۳۹۳ اولین نمونه خودمان را تست میدانی کردیم. سال ۱۳۹۳ توانستیم یک قرارداد تبیین فنی دانش نمونه‌های جدید را ببندیم و وارد تبیین ساخت دانش نمونه‌های جدید و راه جدید شدیم. تقریباً دو سال است که ما داریم به‌صورت تولید انبوه کار می‌کنیم. تقریباً می‌توانیم چیزی حدود حالا ۳۰ درصد نیاز مته را در کشور تأمین کنیم و اگر یک مقدار حمایت مالی شویم اگر نگوییم 100 درصد ولی ۹۰ درصد مته‌های کشور را می‌شود تأمین کرد. الآن‌هم جدیداً داریم روی یک پروژه بسیار پیچیده به‌صورت محرمانه کار می‌کنیم که آن‌هم یک مته خیلی خاصی است. گروه ما تقریباً ۱۰-۱۲ نفر تیم تحقیقات و بقیه دوستان خط تولید هستند.
خارجی‌ها قیمت را کاهش دادند
من از مسئولی شنیدم از وقتی خارجی‌ها شنیدند مته می‌سازیم، هم قیمت را کاهش دادند هم پیشنهادهای خاصی داده‌اند. چون نمی‌خواهند این توانمندی داخلی شود. نمی‌گذارند. هرکجا ساخت داخلی ببینند، شیطنت‌هایی می‌کنند تا این اتفاق نیفتد.
گاهی به بن‌بست رسیدیم
مته حفاری دندانه‌ای ساخت محققان جهاددانشگاهی با فناوری بومی رونمایی شد.در قسمت‌ها و بخش‌های مختلف، گلوگاه زیادی پیش می‌آمد. گاهی به بن‌بست رسیدیم ولی باز شروع به تحقیق می‌کردیم. گاهی برای حل مسأله‌ای ۴۸ ساعت شاید بیشتر حتی دیگر نمی‌خوابیدیم شبانه‌روز روی تحقیق متمرکز می‌شدیم. از این گلوگاه‌ها هم زیاد داشتیم. بعضی بن‌بست‌ها جز به لطف و رحمت خدا حل نمی‌شد. الان که نگاه می‌کنم تک‌تک این زوایا و قسمت‌ها و حالت‌هایش برایم داستان است، یعنی برای تک‌تک زوایا مشکلات مختلف داشتیم. یک جایی می‌دیدیم حساب‌کتاب‌ها جواب نمی‌داد مثل الان که طراحی‌ها انجام‌شده می‌خواهیم ماشین‌کاری کنیم ولی نمی‌شود یا قلم گیر می‌کند یا ابزار. این‌مواقع دادیم به همکار دیگر بزند تا سرعتمان بیشتر شود، جاهایی این پروژه واقعاً سخت است و ما خیلی از مطالب مته را از استادان صنعتی‌مان یاد گرفتیم. ما توفیق شاگردی خیلی از بزرگان صنعت نفت را داشتیم. با لطف و محبت سطحی از تجربیات و دانش خودشان را منتقل کردند به مجموعه ما؛ این اتفاق خوب و میمونی بود.
تبحر استادان در میدان
یک مشکل خاصی داشتیم که به‌دلیل مسائل امنیتی نمی‌توانم بگویم چیست. هرچه مطالعه می‌کردیم حل نمی‌شد. استادان بزرگی را از کشور دعوت کردیم ولی آنها هم راه‌حلی به ذهنشان نیامد با استادان خارج از کشور هم ارتباط گرفتیم آنها راه‌حلی به ذهنشان نمی‌آمد. بعد دوستان همکار صنعتی‌مان را از مناطق نفت‌خیز جنوب دعوت کردیم. باتجربه بالایی که داشتند پیشنهادهایی دادند https://energytoday.ir/wp-content/uploads/2017/07/105580000001.jpgو مشکل رفع شد؛ یعنی مشکلی که حتی استادان بین‌المللی نتوانستند حل کنند ولی استادان اهل‌فن در صنعت نفت توانستند حلش کنند.
گفتند طراحی فقط مال امریکایی‌هاست و بس
افرادی از انجمن نفت آمدند تا بهمان گواهی‌نامه صنعتی و ساخت دهند. گفتند شما می‌سازید ما هم گواهی‌نامه ساخت بهتان می‌دهیم؛ اما گواهی‌نامه طراحی نمی‌دهیم. گفتیم چرا؟ گفتند طراحی فقط مال امریکایی‌هاست و بس. من گفتم گواهی‌نامه ساخت را نمی‌خواهیم خودمان داریم می‌سازیم و می‌فروشیم. گواهی‌نامه طراحی را حتماً از شما می‌گیریم. گفتند باید اصلاح کنید. چند جلسه با ممیزی آمدند و رفتند. بعد از چند جلسه گفتند دیگر نمی‌توانیم اظهارنظر کنیم جلسه بعد تعدادی از استادان تهران را می‌آوریم تا بررسی کنند. استادانی از دانشگاه‌های خوب تهران آمدند و الحمدلله قدرت علمی مجموعه بهشان اثبات شد و متوجه شدند به‌هیچ‌وجه مهندسی معکوس نکرده‌ایم. صورت‌جلسه نوشتند اعطای گواهی‌نامه طراحی و ساخت مته‌های حفاری به جهاد دانشگاهی بلامانع است.
مته الماسی بدنه ماتریسی
پس از ساخت مته‌های دندانه‌ای حفاری یکی از پیچیده‌ترین مته‌های حفاری مته الماسی بدنه ماتریسی بود که به‌دلیل ساختار و بدنه ماتریسی دانش طراحی خاصی دارند و باید برای ساخت آنها از سوپر آلیاژها و عملیات فلزی استفاده می‌کردیم و طی فعالیت چندساله توانستیم به دانش فنی ساخت مته‌های الماسی بدنه ماتریسی دست پیدا کنیم.
راه‌اندازی خط تولید انبوه
هم‌اکنون در بین ۱۰ قلم کالای استراتژیک و حیاتی صنعت نفت، پروژه تدوین دانش فنی مته‌های دندانه‌ای ازجمله طرح‌های موفق محسوب می‌شود. خوشبختانه ما تاکنون توانسته‌ایم دانش فنی ۸ مته بسیار پیچیده و خاص صنعت نفت را کاملاً بومی‌سازی و خط تولید بسیار پیشرفته آن را نیز در جهاد دانشگاهی خوزستان در شهر اهواز راه‌اندازی کنیم. در حال حاضر نیز در حال تولید انبوه این محصولات هستیم.