در تلاش بود از تحولات زمانه باز نماند

محمود آموزگار
‌نویسنده و ناشر
شادروان محمود علمی از ادامه دهندگان نسلی بود که از دوره قاجار بنای کتابفروشی و کمی بعدتر هم نشر را در کشورمان گذاشتند. نسلی که آغازگران‌شان به دوره نخست مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی بازمی‌گردد؛ این افراد همان‌هایی بودند که تعدادی از آنان قانون نحوه تشکیل مجلس شورای ملی و چگونگی انتخاب شدن و انتخاب کردن را تصویب کردند.
در آن قانون آمده بود که انتخاب شوندگان باید از میان 6 طبقه باشند، از جمله آنان می‌توان به روحانیت و اصناف مختلف اشاره کرد و از میان اصناف «میرزا محمود کتابفروش خوانساری»، بعد از حضور در انتخابات به‌عنوان نماینده در مجلس ملی شرکت یافت.
راهیابی میرزا محمود به این مجلس منجر به آن شد که بسیاری از همشهریان خوانساری‌اش به تهران آمده و همچون او به فعالیت‌های مرتبط با نشر قدم بگذارند. افرادی که از جمله آنان می‌توان به «میرزای علی اکبرخان کتابفروش خوانساری» اشاره کرد. اما فعالیت خانواده علمی به شرکتی بازمی گردد که «حاج محمداسماعیل علمی» دست به ثبت آن زد و همراه با فرزندانش کار نشر را آغاز کرد.
بعدها، محمود علمی هم از همین خانواده وارد عرصه کتابفروشی و نشر شد. او ادامه دهنده گام مؤثری است که خوانساری‌ها به تبعیت از میرزا محمود در این عرصه گذاشت، نهالی که به همت نسل نخست خوانساری‌ها گذاشته شد که از نسل اولی‌های آنان می‌توان به خانواده‌های بخشی‌ها و میرباقری‌ها اشاره کرد که علمی‌ها از شاخص‌ترین آنان به شمار می‌آیند. نکته جالب توجه درباره بانی‌های اولی کار نشر میان خوانساری‌ها در این است کار آنان با فروش کتاب در کنار تجارتی که آن را دنبال می‌کردند شروع شد. کمی بعد کتابفروشی تبدیل به حرفه‌ای مستقل شد و مدتی که گذشت همین‌ها کار نشر کتاب را هم دنبال کردند. اما بازگردیم به شادروان علمی، او را می‌توان ناشری دانست که تنها به کار نشر اشتغال نداشت و خودش هم اهل فضل و کتاب بود و با نام مستعار«م.درویش» شعر می‌گفت و... شادروان علمی سال 1340 نشر بدرقه جاویدان را دایر کرد و تمرکز نشر خود را بر آثار ادبی کلاسیک گذاشت؛ حتی در خاطرم هست که اوایل دهه نود به‌دنبال اختلافی که با وارثان استاد «بدیع الزمان فروزانفر» پیدا کرد مراجعه‌ای به اتحادیه ناشران داشت. گویا از سال‌ها قبل تصحیحی که نیکلسون از مثنوی انجام داده بوده را با مقدمه‌ای از استاد فروزانفر منتشر می‌کرده تا اینکه وارثان استاد «فروزانفر» علیه مؤسسه نشر او شکایت می‌کنند و دادگاه هم رقمی بالا را در نظر می‌گیرد و این در حالی است که او معتقد بوده برای مقدمه‌ای که نهایت 10 صفحه بیشتر نیست این مبلغ متعارفی نیست. حالا دقیق به خاطرم نیست آن مقدمه در حکم اثری تألیفی بوده یا مطلبی که استاد درباره نسخه مذکور نوشته و در نشریات منتشر شده بوده است. با این حال در خاطرم هست که زنده یاد علمی به اتحادیه مراجعه کرد و قرار شد کمیسیون حل اختلاف اتحادیه ناشران به‌عنوان حکم میان وارثان استاد فروزانفر رأی بدهد. هر دو طرف ماجرا پذیرفتند و شادروان علمی هم در نهایت مبلغی که اتحادیه در نظر گرفت را پذیرفت و ماجرا ختم به خیر شد. او را می‌توان از جمله افرادی دانست که عمر خود را بر سر نشر گذاشتند؛ با‌وجود برخورداری از سن و سالی بالا، اما همواره در تلاش بود تا همگام با تحولات نشر کشورمان پیش برود؛ مسأله‌ای که به آن هم در حوزه کتابفروشی و هم کار انتشار توجه بسیاری داشت. امیدوارم نشرمان همواره شاهد ورود چنین افرادی به حوزه کتاب و فعالیت جدی آنان باشد.‌