ابزارهای جهانی مقابله با فساد

زهرا تدین
مترجم
سازمان بین‌المللی و غیرانتفاعی شفافیت، راهکارهای مقابله با فساد را در سه اصل عنوان کرده است.
*‌ ایجاد مشارکت
*‌ پیشرفت قدم به قدم
*‌ مبارزه آرام و بدون خشونت
 بر اساس مطالعه و پژوهشی که توسط این سازمان انجام شده است، تجارب کشورهای مختلف نشان می‌دهد که فساد را با مشارکت دولت و سازمان‌های دولتی، نهادهای اقتصادی و جامعه مدنی می‌توان به مرور زمان و با پیشبرد و توسعه استانداردهای جامعه شفاف و سالم از بین برد. همچنین نمی‌توان فساد را یک شبه و با یک حرکت از جامعه ریشه‌کن کرد بلکه باید با آن قدم به قدم و مرحله به مرحله طی یک فرآیند بلند­مدت مبارزه کرد. ضرورت رویکرد مصالحه‌آمیز در مبارزه با فساد در یک جامعه در این است که همه احزاب، گروه‌ها، نهادها و سازمان‌های مشارکت‌نهاد و متعلق به جامعه مدنی را گرداگرد میز مذاکره دور هم جمع کرده و موجب همکاری آنها برای مبارزه با فساد در جامعه خواهد شد.
تجربه دانمارک در مبارزه با فساد
بنا بر گزارش سازمان بین‌المللی و غیرانتفاعی شفافیت، کشور دانمارک برای چندین سال پیاپی بالاترین امتیاز در شاخص ادراک فساد را کسب کرده و به‌عنوان کشوری با کمترین میزان فساد شناخته می‌شود. دستیابی به چنین رتبه‌ای در میان کشورهای جهان تنها به‌دلیل وجود قوانین بسیار سخت‌گیرانه ضدفساد نیست بلکه وجود یک سیستم قضایی کارآمد و مستقل نیز که هم بر مقامات دولتی و هم بر بخش خصوصی نظارت می‌کند، تأثیر بسیار زیادی دارد. همچنین باید این نکته را نیز اذعان کرد که عدم مدارا و تساهل با پرداخت رشوه و رشوه‌خواری و فساد ریشه‌ای عمیق در فرهنگ و هنجارهای کشور دانمارک دارد.
ایجاد آژانس ضدرشوه فراملی
در راستای مبارزه با فساد، دولت دانمارک یک نهاد ضدفساد را متشکل از ۷ وکیل، ۵ کارمند، یک مدیر دفتر و یک دستیار ارشد شکل داده است. این نهاد بر کار همه کارکنان دولت به جز قضات نظارت دارد. همچنین دانمارک، تأکید بسیار زیادی بر از بین بردن فساد در بخش خصوصی دارد. به همین منظور وب‌سایتی توسط دولت دانمارک طراحی شده است که کارویژه آن نه تنها افزایش شفافیت امور بخش خصوصی برای همه بویژه شهروندان است که راهنمای بسیار خوبی در شناسایی فساد و رشوه‌خواری و روش‌های مدیریت در راستای از بین بردن فساد و کاهش خطر بروز آن است. علاوه بر این، یک آژانس ضد رشوه فراملی را تحت نظارت وزارت امور خارجه برای مقابله با رشوه، اختلاس و کلاهبرداری ایجاد کرده است تا اهتمام و جدیت خود را نه تنها در مقابله با فساد در سطح ملی که در سطح فراملی نیز اثبات کند.
اصناف؛ نیروهایی در برابر فساد
در سال‌های اخیر، توجه جامعه بین‌الملل به تأثیرات منفی فساد روی رشد اقتصادی و جامعه افزایش چشمگیری داشته است. بسیاری از توافق‌ها و پیشنهادهای ارائه شده از سوی کشورهای مختلف نیازمند تقویت قانونگذاری در این زمینه و سخت‌گیری‌های بیشتر قانونی در برابر متخلفان است اما در کشور دانمارک در این‌باره نیز شاهد پدیده جالبی هستیم. اصناف دانمارک نقش بسیار مهمی در کمک به دولت در اجرای سیاست‌های ضدفساد بویژه در بازارهای خارجی ایفا می‌کنند. اصناف در دانمارک نه تنها باید دوره‌های آموزشی و حقوقی در حوزه چگونگی مبارزه با فساد و رشوه‌خواری در بازار را بگذرانند بلکه باید خود با توجه به صنفی که در آن فعال هستند پس از گذراندن دوره آموزشی مربوطه، به ارائه راهنما و دستورالعمل برای مقابله با این مقولات پرداخته و نظارت کافی بر اجرای آن داشته باشند. همچنین اصناف موظف هستند به محض مشاهده هرگونه فساد و رشوه‌خواری به مقامات بالاتر گزارش داده تا در صورت لزوم واحد یا شرکت مربوطه تحت بررسی‌های بیشتر قرار گیرد. راهکارها و روش‌های مقابله با فساد در کشور دانمارک می‌تواند درس‌آموخته‌های ارزشمندی برای کشورهای آسیایی یا در حال توسعه باشد که به‌دنبال مبارزه با فساد در کشورهای خود هستند.
نیوزیلند و تدوین قوانین مقابله با رشوه‌خواری
بنابر گزارش سازمان شفافیت، نیوزیلند پس از دانمارک در جایگاه دوم رتبه‌بندی شاخص ادراک فساد قرار دارد. به طور کلی از سال ۲۰۰۹ تا به امروز، نیوزیلند همراه با کشورهای دانمارک، فنلاند، سوئد، سوئیس و سنگاپور جزء کشورهایی با پایین‌ترین میزان فساد شناخته شده و جایگاه خود را در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی حفظ کرده‌اند.
بنابر مطالعه‌ای که توسط پژوهشگران دانشگاه ویکتوریا در ولینگتون انجام شده است، کسب و حفظ این جایگاه توسط نیوزیلند معلول عوامل سیاسی و اجتماعی و البته قوانین مقابله با رشوه‌خواری است.
عواملی مانند وجود یک سیستم باز سیاسی، ارزش‌نهادن بر استقلال فردی، وجود یک ساختار عدالت­خواه و عدالت‌طلب و قوانین محکم در برابر فساد و بویژه رشوه‌خواری در کسب این جایگاه توسط کشور نیوزیلند اهمیت بسیاری داشته و دارند. نیوزیلند دارای قوانینی بسیار محکم در مقابله با رشوه‌خواری است. همه صاحبان مشاغل و کسب و کار، همه خطوط هواپیمایی، خطوط حمل و نقل زمینی و شرکت‌های بین‌المللی ملزم هستند تا آموزش‌های لازم را درباره این قوانین به کارکنان تازه‌وارد خود داده و عواقب جدی تخطی از آن را به آنها گوشزد کنند. همچنین همه مشاغل موظفند تا سیستم‌های پرداخت خود را بهبود داده و به طور دائم آنها را به روزرسانی کنند. بنابر نظر بسیاری از کارشناسان همین امر یکی از مؤثرترین راه‌های جلوگیری از فساد و رشوه است. همچنین نیوزیلند قوانین محکمی برای مقابله با فساد و رشوه و پولشویی در سطح بین‌المللی دارد. در نیوزیلند شرکت‌های چندملیتی بسیاری فعالیت می‌کنند و گردش مالی آنها در سطح بین‌المللی بالاست. از همین رو نیوزیلند قوانینی به تصویب رسانده است که با قوانین تجارت بین‌الملل همپوشانی داشته و در عین حال برای کسانی که مراودات مالی در این کشو دارند سخت‌گیری بیشتری اعمال کرده است.
چاپ کتاب در فنلاند
فنلاند نیز یکی از کشورهایی است که در رتبه‌بندی‌های شاخص ادراک فساد طی چندین سال رتبه بالایی کسب کرده است. سیستم دولتی فنلاند یکی از شفاف‌ترین و کم‌فسادترین سیستم‌های دولتی در سرتاسر جهان است. در فنلاند در داخل سیستم دولتی، کارگروه‌هایی برای مبارزه و مقابله با فساد هر‌ساله تشکیل می‌شوند. وظیفه این کارگروه‌ها نظارت بر حسن اجرای امور، گزارش فساد در صورت مشاهده و کنترل فضاها و اشخاصی که پتانسیل فساد در آنها بیشتر است، می‌باشد. این کارگروه‌ها هر‌ساله تغییر می‌کنند. در فنلاند هر‌ساله یک کتاب راهنما در زمینه مقابله با فساد منتشر می‌شود. این کتاب توسط پژوهشگران دانشگاهی و با کمک و همراهی کارشناسانی که در مقابله با فساد فعالیت دارند و سیاستگذاران سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تهیه و منتشر می‌شود. این کتاب راهنما دارای چند بخش است: بخش اول شامل دستاوردهای مقابله با فساد در سطح ملی و بین‌المللی و در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. بخش دوم راهکارهای مقابله با فساد در گذشته است. بخش سوم شامل آسیب‌شناسی و بررسی نقاط ضعف مقابله با فساد است و بخش چهارم به ارائه برنامه‌ها و روش‌های جدید در سال آینده برای برطرف کردن نقاط ضعف و مقابله با فساد است. این کتاب هر ساله توسط دولت فنلاند منتشر می‌شود و در دسترس شهروندان این کشور قرار می‌گیرد. همچنین شهروندان می‌توانند پس از مطالعه این کتاب راهنما پیشنهادهای خود را برای هر چه بهتر شدن این فرآیند به دست‌اندکاران منتقل کنند یا در صورت دیدن فساد در هر سطح از جامعه آن را گزارش دهند تا با خاطیان برخورد شود.
محرومیت از خدمات اجتماعی در سنگاپور
سنگاپور یکی از کشورهایی است که در سال‌های اخیر در رتبه‌بندی شاخص ادراک فساد نمره بالایی کسب کرده و در بالای جدول قرار می‌گیرد. در چند سال گذشته سنگاپور نه تنها توانسته است رتبه خود را بهبود ببخشد و با کشورهای دانمارک، نیوزیلند، سوئد و فنلاند در کسب جایگاه‌های برتر در رتبه‌بندی‌های کشورهای کم فساد رقابت کند بلکه توانسته است این جایگاه را نیز حفظ کند. شعار دولت سنگاپور برای مقابله با فساد در سطوح مختلف مبارزه با فساد «بدون تحمل و تساهل» است. دولت سنگاپور برای مقابله با فساد و رشوه‌خواری سیاست‌های بسیار دقیق و کاملاً سخت‌گیرانه دارد و در صورت برخورد با فساد در هر یک از سطوح دولتی و غیردولتی با افراد درگیر در ایجاد فساد به‌طور قاطع برخورد کرده و آنها را مجازات می‌کند. این مجازات نه تنها به‌صورت پرداخت جریمه و زندان است بلکه محرومیت از کار و خدمات اجتماعی و حتی در سطوح شدیدتر انجام وظیفه در امور خدمات برای مدت معین است. برای مثال خاطیان در صورت مشمول شدن چنین جریمه‌هایی باید برای مدت معین به‌عنوان رفتگر در سطح شهر به نظافت پرداخته و به سایر شهروندان خدمات اجتماعی و شهری ارائه دهند. در نقطه مقابل دولت برای افرادی که در صورت دیدن فساد در هر سطح آن را گزارش داده یا دارای نقطه‌نظر یا پیشنهادی مؤثر و کارآمد برای مقابله با فساد هستند، دارای سیاست‌های تشویقی است. همچنین دولت سنگاپور قوانین محکمی برای مقابله با فساد خیریه‌ها وضع کرده‌است تا آنها نتوانند بواسطه نام خود در کشور موجب فساد شوند.